Ο Φούρνος στην αγροτική κοινωνία (μελέτη)

Ο φούρνος ήταν απαραίτητο στοιχείο της αυλής, και σπανιότερα του ηλιακού, ενώ σε ορεινούς οικισμούς, όπου υπήρχε στενότητα χώρου και έλλειψη αυλής, ο φούρνος ενσωματωνόταν στην πρόσοψη, αλλά και στον τοίχο αντιστήριξης. Ο φούρνος κτιζόταν από τον κτίστη της οικοδομής. Η μορφή, καθώς και η θέση του σε συνάρτηση με την κατοικία, ποικίλει ανάλογα με το διαθέσιμο χώρο της αυλής, τις επικρατέστερες καιρικές συνθήκες, τα οικοδομικά υλικά, τις συνήθειες κλπ. Πιο κάτω θα επιχειρηθεί μια πρώτη τυπολογία των φούρνων που καταγραφήκανε, ανά γεωγραφική περιοχή.

Ημιορεινή Περιοχή Επαρχίας Λάρνακας
Ο οικιακός φούρνος στην ημιορεινή περιοχή της επαρχίας Λάρνακας έχει ορθογωνικό σχήμα και μπορεί να έχει μονό ή διπλό κλίβανο. Βρίσκεται χωροθετημένος στην εσωτερική αυλή και συνήθως εφάπτεται σε έναν από τους τοίχους της οικοδομής. Σε κάποιες περιπτώσεις τοποθετείται κάτω από το εξωτερικό κλιμακοστάσιο. Σπανιότερα χωροθετείται σε ειδικό στεγασμένο υμιυπαίθριο ή, ακόμη σπανιότερα στον ηλιακό της κατοικίας, Χατζησάββα Ε.(2007), 235.
Ο σπάνιος σε άλλα μέρη της Κύπρου διπλός φούρνος εμφανίζεται συχνά. Ο δεύτερος μικρότερος φούρνος, το «φουρνί» βρίσκεται συνήθως δίπλα από τον κύριο φούρνο και σπανιότερα στην κάθετη πλευρά του φούρνου. Ο κύριος φούρνος χρησιμοποιούταν για το ψήσιμο των ψωμιών (αρκετών για 15 μέρες), ενώ ο μικρότερος για το ψήσιμο του τοπικού «ταβά», Χατζησάββα Ε.(2007), 236.

Οι φούρνοι στην περιοχή κατασκευάζονται από την ασβεστολιθική πέτρα της περιοχής-το σύνηθες οικοδομικό υλικό. Τα μορφολογικά στοιχεία των φούρνων είναι ανάλογα της τυπολογίας και μορφολογίας της οικοδομής. Στις πιο πλούσιες οικοδομές η εξωτερική όψη του φούρνου επιχρίζεται με γυψοκονιαμα ενώ χαρακτηρίζεται από αυστηρή γεωμετρική οργάνωση, με ιδιαίτερη έμφαση στο άνω μέρος ή στην καπνοδόχο (όπου υπάρχει) του μεγάλου φούρνου. Το άνω μέρος του στομίου ξεχωρίζει, κατασκευασμένο σε πρόβολο,Χατζησάββα Ε.(2007), 238.
Στις παραδοσιακές αγροτικές κατοικίες οι όψεις του φούρνου παραμένουν ανεπίχριστες, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην κατασκευή του στομίου, το οποίο σχηματίζει εσοχή στην πρόσοψη. Το όλο συγκρότημα στεγάζεται με οριζόντιο δώμα με χαρακτηριστική απόληξη από προεξέχουσες πλάκες. Η καπνοδόχος ορίζεται από ανάποδη στάμνα.
Σε δυο περιπτώσεις έχουν καταγραφεί φούρνοι σε παρακείμενο αδιέξοδο δρόμο - πέρασμα που οδηγεί στην οικοδομή. Πρόκειται για βοηθητικά κτίσματα που αποτελούνται από αποθηκευτικό χώρο σε συνδυασμό με μονό ή διπλό φούρνο, ο οποίος ενσωματώνεται στον τοίχο της βοηθητικής οικοδομής, Χατζησάββα Ε.(2007), 239

Ορεινή επαρχία Λευκωσίας
Στα ορεινά οι οικοδομές χαρακτηρίζονται από έλλειψη χώρου, συχνή απουσία εσωτερικής αυλής, και χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα. Οι συνθήκες αυτές οδήγησαν στην εξέλιξη ενός άλλου χαρακτηριστικού τύπου φούρνου
Ο διπλός φούρνος συναντιέται σπάνια. Στην περίπτωση αυτή οι δύο φούρνοι εφάπτονται χωρίς όμως να αποτελούν ενιαία κατασκευή όπως αυτή συναντιέται στην Ημιορεινή περιοχή Λάρνακας.
Οι φούρνοι χωροθετούνται σε άμεση συνάρτηση με την οικοδομή, ενώ συνήθως καλύπτονται κάτω από τον εξώστη της οικοδομής, κάτω από ειδικά διαμορφωμένο σκέπαστρο στον ηλιακό.
Έχουν πέτρινη ορθογώνια κυκλική βάση (τραπέζια) πάνω στην οποία κατασκευάζεται ο τρούλος του φούρνου. Το κάτω μέρος του φούρνου μπορούσε να είναι κτιστό ή κενό Στη δεύτερη περίπτωση χρησιμοποιόταν ως κοτέτσι (γουμάς). Το εσωτερικό του φούρνου κατασκευαζόταν παλαιότερα από πέτρα και μετέπειτα από τουβλάκι, ενώ εξωτερικό καλυπτόταν από αχυροπηλό Το στόμιο διαμορφωνόταν απο τουβλάκι ή πέτρα. Το μάτι του φούρνου, τραπεζοειδές άνοιγμα στον τρούλο, ήταν απαραίτητο για να παίρνει ο φούρνος αέρα κατά το άναμμα,Χατζησάββα Ε.(2007), 240.

Επαρχία Πάφου
Το κύριο χαρακτηριστικό των φούρνων της επαρχίας Πάφου είναι η ύπαρξη δύο ορθογωνικών εσοχών (θυρούες) συμμετρικά τοποθετημένες στις δύο πλευρές του στομίου. Τόσο το στόμιο όσο και οι θυρούες διαμορφώνονταν με κάθετες πέτρινες στηρίξεις και με οριζόντια ή αψιδωτά ανώφλια από πέτρινες πλάκες.
Το άνω μέρος του φούρνου, καθώς και το πίσω μέρος, όταν αυτό δεν εφάπτεται σε τοιχοποιίες, είναι καμπύλο, Χατζησάββα Ε.(2007), 248.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα συγκροτήματα πολλαπλών φούρνων, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν σε κοινωνικές εκδηλώσεις. Πάνω σε πετρόκτιστη βάση κατασκευάζονταν διαδοχικά οι τρούλοι των φούρνων, ενώ ο κλίβανος σχηματιζόταν από πιθάρια. Βρίσκονταν σε υπαίθριους χώρους, ενσωματωμένοι σε τοιχοποιίες ή σε υπόστεγους δημόσιους ή ιδιωτικούς χώρους, Χατζησάββα Ε.(2007), 254.
Οι φούρνοι της Επαρχίας Λεμεσού παρουσιάζουν ποικιλία τόσο στις μορφές τους όσο και στη χωροθέτηση ανάλογα με την περιοχή όπου βρίσκονται.
Χατζησάββα Ε.(2007) 258.