Φούρνος παραδοσιακός

Σε κάθε σπίτι τα παλιά τα χρόνια, από το πιο φτωχικό μέχρι τα μεγαλύτερα αρχοντικά ένα από τα πρώτα πράγματα που συναντούσε κανείς στις αυλές τους, ήταν ο φούρνος. Τη σημασία που είχε για τους πρωτινούς, είναι εύκολο να την αντιληφθεί κανείς, αφού ήταν και ο μοναδικός τρόπος, μέσω του οποίου εξασφάλιζαν το ψωμί για ολόκληρη την οικογένεια.
Καθάριζαν τον χώρο που θα έκτιζαν, χάραζαν στο χώμα έναν κύκλο με περίμετρο 3 περίπου μέτρα και έσκαφταν μισό μέτρο στην γη το θεμέλιο, το οποίο στη συνέχεια γέμιζαν με πέτρες και χώμα, ανακατεμένα με νερό, φέρνοντας το περίπου στην επιφάνεια της γης.
Ακριβώς πάνω στο θεμέλιο έκτιζαν ένα πεζούλι γύρω-γύρω, ύψους 2 περίπου πόδια. Το κενό, μέσα από το υπερυψωμένο πεζούλι το γέμιζαν με πέτρες, χώμα και κοπριά. (Η κοπριά χρησίμευε ως θερμαντικό αφού είχε την ιδιότητα να συγκρατεί τη ζέστη). Στη συνέχεια κάλυπταν όλη την επιφάνεια με τσιμεντένια πλάκα, φτιάχνοντας μ' αυτό τον τρόπο την τραπεζιά, την βάση δηλαδή του φούρνου.
Τα πιο παλιά χρόνια, έβαζαν μια επίστρωση με ψιλοκοσκινισμένο χώμα και πάνω από αυτό, πλάκες από κυπριακό μάρμαρο (πλάκες της φωτιάς, που τις έπαιρναν από τα λατομεία).
Ακολούθως έκτιζαν τα πλαϊνά του φούρνου, αφήνοντας ένα με ενάμιση περίπου πόδι κενό χώρο γύρω-γύρω, το πεζούλι. Εκεί όπου δεν υπήρχε χώρος για πεζούλι, έκτιζαν μια προεξοχή ακριβώς μπροστά από το στόμιο του φούρνου στο ίδιο ύψος με το εσωτερικό πάτωμα, για να ακουμπά η οικοκυρά τα σινιά της ή το φουρνόφκιο κατά το φούρνισμα ή ξεφούρνισμα.
Για το κτίσιμο των πλαϊνών του φούρνου χρησιμοποιούσαν μοιρασμένα στη μέση πλιθθάρια. Το κτίσιμο των πλιθθαριών χρειαζόταν καλό μάστορα- τεχνίτη, εξού και η παροιμιώδης φράση "εν μάστρος που τον έκτισε ..."
Κατά το κτίσιμο, ο μάστορας έβαζε με τέτοιο τρόπο τα μοιρασμένα πλιθθάρια, ώστε να επιτυγχάνει το κυκλικό σχήμα του φούρνου και ταυτόχρονα ανεβαίνοντας προς τα πάνω, την κλίση του, έτσι ώστε στο τέλος πάνω στη κορυφή να δημιουργείται ο θόλος. 
Επόμενο στάδιο ήταν το σσίλωμα 2 με 3 στρώσεις αχυροπηλού, έτσι που έκλειναν όλες οι μικροεσωχές που δημιουργούνταν κατά το κτίσιμο των πλιθθαριών και ταυτόχρονα η εξωτερική πλευρά του φούρνου αποκτούσε μια λεία επιφάνεια. Μετά το σσίλωμα, ασβέστωναν για να επιτύχουν πλήρη θερμό-απομόνωση, καλύτερη εμφάνιση αλλά και ανθεκτικότητα του φούρνου από τα νερά της βροχής. 
Λίγες μέρες μετά το κτίσιμο ο φούρνος έπρεπε να καμινιαστεί. Έβαζαν στο εσωτερικό του μπόλικα ξύλα και τα άναβαν. Ενόσω υπήρχε ακόμη φωτιά, με τον τρίφτη έτριβαν το πάτωμα θρυμματίζοντας τα αναμμένα κάρβουνα και διασκορπώντας τα σε κάθε γωνιά του φούρνου. Το καμίνιασμα ήταν καθοριστικό για την αποτελεσματικότητα του φούρνου, αφού αν δεν γινόταν σωστά, τα ψωμιά θα έμεναν ωμά ...

Σοφοκλέους (2004, σελ 74-78)