ζυός - ζυγός,ο

Πρόκειται για το εγκάρσιο εξάρτημα σε άροτρα ή άμαξες, στο οποίο ζεύονται τα υποζύγια (Μπαμπινιώτης 2005, λήμμα ζυγός,ο, 714).

Ήταν το ξυλο που ένωνε το ξυλάλετρο με τον λαιμό των δυο ζώων που το έσερναν. Ήταν φτιαγμένο με τέσσερα πιο μικρά ξύλα. Πάνω στον ζυγό υπήρχαν οι ζεύγλες, που κι αυτές ήταν κατασκευασμένες με ξύλο και είχαν σκοπό να συγκρατούν το αλέτρι πάνω στον ζυγό (Δημοτικό Σχολείο Ορούντας 1993, 73).

Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του σημειώνει τα εξής για τον ζυόν:
Στον ζυγό ζέγνονται τα βόδια, τα οποία σύρουν το άροτρο. Ο ζυγός είναι μακρύ ξύλο, πλατύ και επίπεδο παρά κυλινδρικό, μήκους επτά περίπου ποδών, πλάτους 15 εκ. και πάχους 8 εκ. Στο κάτω μέρος των άκρων του, όχι στο κατώτατο, αλλά 15 εκ. περίπου από αυτό, φέρει μια απόφυση, τη νωμιά, η οποία πλατύνεται και γίνεται βαθουλή. Ονομάζεται έτσι διότι τοποθετείται στους ώμους των βοδιών.
Κάτω από τη νωμιά, κατά μήκος, υπάρχουν δύο τρύπες, μέσα από τις οποίες, διέρχονται δύο καμπύλα ξύλα, οι ζεύλες, οι οποίες, όταν τοποθετηθεί η νωμιά στους ώμους του βοδιού κατά τη ζεύξη, δένονται μαζί κάτω από τον λαιμό του ζώου με λεπτό σχοινί, που λέγεται ζευλόραμμαν.
Στο μέσο του ζυγού υπάρχουν δύο τρύπες, που απέχουν η μια από την άλλη περίπου 15 εκ., μέσα από τις οποίες διέρχονται από τα πάνω προς τα κάτω δύο ξυλάρια, καλά εφαρμοσμένα, τα λεγόμενα ζυοπάλλουκα. Πάνω σε αυτά μπλέκεται το πλεκτό σχοινί από δέρμα βοδιού, ο λουρικός, με το οποίο δένεται στον ζυγό σιδερένιος κρίκος, το ακάιν.
Ο λουρικός έχει στο κατώτερό του άκρο θηλειά. Εφαρμόζεται η πρώτη θηλειά στο ένα από τα ζυοπάλλουκα και περιτυλίγεται ο λουρικός στον ζυγό, έτσι ώστε σε κάθε στροφή γύρω από αυτόν, ο λουρικός να διέρχεται διά του σιδερένιου κρίκου. Μετά την τελευταία στροφή εφαρμόζεται η δεύτερη θηλειά στο άλλο ζυοπάλλουκον.
Το ακάιν πρέπει να εξαρτηθεί μεταξύ των δύο ζυοπάλλουκων και ακριβώς στο μέσο του ζυγού, δηλαδή στο κέντρο της βαρύτητας, για να υπαρχεί ακριβής αναλογία και ισορροπία μεταξύ των δύο βραχιόνων του ζυγού, διότι αλλιώς καταστρέφεται η ισορροπία και το ένα βόδι θα σύρει μεγαλύτερο και το άλλο μικρότερο φορτίο. Αν το ένα βόδι είναι πιο δυνατό και θέλει ο γεωργός να δώσει σε αυτό μεγαλύτερο φορτίο προς ανακούφιση του άλλου, τότε μετατοπίζεται το σημείο της εξάρτησης του κρίκου, απομακρύνοντάς το από το κέντρο βαρύτητας κατά ένα δάκτυλο ή και λιγότερο και φέρνοντάς το κοντά στο ζυοπάλλουκον του δυνατότερου βοδιού. Αυτό γίνεται εάν μια στροφή του λουρικού γύρω από τον ζυγό γίνει έξω από το ζυοπάλλουκο προς το δυνατό βόδι. Αυτή η στροφή, η διερχόμενη έξω από το ζυοπάλλουκον, λέγεται λουρίτζ̆ιν. Αν ένα βόδι είναι πολύ δυνατότερο, τότε αναλόγως διέρχονται έξω από το ζυοπάλλουκον δύο και τρεις στροφές, κάποτε και όλες («Ο ένας βους μου έν’ [έν’ = είναι] δυνατώττερος τζ̆αι βάλλω του λουρίτζ̆ιν.» «Εγιώ του βου μου του καλού βάλλω του δκυο λουρίτζ̆ια.» «Του βου μου του μιάλου βάλλω του ούλα τα λουρίτζ̆ια»).
Το ακάιν χρειάζεται, ώστε να διέλθει μέσω αυτού το άνω άκρο της βουλάς του αρότρου με το κορωνίν, το οποίο εμποδίζει τη βουλά να εξέλθει, όταν τα βόδια σύρουν το άροτρο (Κυπρή 1989, λήμμα ζυός,ο, 410-411).