«Χαρτζ̆ίν»
Πηγή: Ζηνοβία Χαραλάμπους
Χάλκινος λέβητας, χρήσιμος για οικιακές εργασίες.
Ονομασία - Χρήσεις
Το χαρτζ̆ίν ήταν σκεύος μεγάλο σε μέγεθος. Εξωτερικά ο πάτος δεν ήταν επίπεδος αλλά έφερε μια κοιλότητα προς τα έξω, για να εφαρμόζει στο κενό της νισκιάς (πυροστιά) [νισκιά,η = η εστία] (Καρεκλά 2004, αδημοσίευτα στοιχεία). Συνήθως, μέσα στο χαρτζ̆ίν έβραζαν το γάλα για να παρασκευάσουν το χαλλούμιν [χαλλούμιν,το = είδος κυπριακού λευκού και αλατισμένου τυριού] και την αναρήν [αναρή (η) = η μυζήθρα] (Μαυροκορδάτος 2003, 314). Χρησιμοποιούνταν, επίσης, για την ετοιμασία μεγάλων ποσοτήτων φαγητού, συνήθως σε γιορτές και κοινωνικές εκδηλώσεις (βαφτίσια, γάμους). Στο χαρτζ̆ίν, επίσης, έβραζαν νερό σε μεγάλη ποσότητα για πλύσιμο και μπάνιο (Καρεκλά 2004, αδημοσίευτα στοιχεία).
καζάνι, χάλκινος λέβητας, μεγάλη κατσαρόλα
ΕΤΥΜ. < αρχ. χάλκιον (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα χαρτζ̆ίν,το, 525)
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Το χαλκίν, το μεταγενέστερο χαρτζ̆ίν, είναι μεγάλο χάλκινο σκεύος πολλαπλής χρήσης, συχνά με κυρτή βάση και με δύο κινητές λαβές. Στα μοναστηριακά κατάστιχα, πέρα από μικρό, μεγάλο, γερό ή μισοφθαρμένο, το χαλκίν χαρακτηρίζεται, επίσης, στην καταγραφή της Ιερά Μονή Αναλιόντα, ως του γαλάτου, πιθανότατα γιατί θα χρησίμευε για την κατασκευή χαλλουμιών ή τραχανά [τραχανάς,ο = χυλός από χοντροαλεσμένο σιτάρι βρασμένο μέσα σε γάλα (τυρόπηγμα) ή ξινόγαλα] . Περαιτέρω χρήση του χαλκίου θα γινόταν για βράσιμο νερού, πλύσιμο των ασπρορούχων, μαγείρεμα μεγάλων ποσοτήτων φαγητού κ.λπ. Σε κάποια μορφή χαλκίου πρέπει να ανταποκρίνεται και η ονομασία καζάνι, που εμφανίζεται επίσης στα κατάστιχα, με επίθετα που χαρακτηρίζουν μόνο το μέγεθός του, μικρό ή μεγάλο (Χατζηττοφή 2008, αδημοσίευτη μελέτη).
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός κυπριακής διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.
Καρεκλά Κ. (2004), Παραδοσιακή οικοσκευή και διατροφή του χωριού Βατυλή (αδημοσίευτα στοιχεία).
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.
Ριζοπούλου–Ηγουμενίδου Ε.(2006), Η εθνογραφική συλλογή του Ομίλου Λαϊκής, Πολιτιστικό Κέντρο Ομίλου Λαϊκής, Λευκωσία.
Χατζηττοφή Π. (2008), «Υλικός βίος κατά τον 18ο – 19ο αιώνα: "Τά ἐν τῷ ὀσπητίῳ" στον Κτηματολογικό Κώδικα της Αρχιεπισκοπής Κύπρου» (αδημοσίευτη μελέτη υπό την καθοδήγηση της κ. Ευφροσύνης Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου).
Πηγή φωτογραφίας:
«Χαρτζ̆ίν» (Ζηνοβία Χαραλάμπους)
Στάλω Λαζάρου, Ελένη Χρίστου, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος
Χαλκίν-Χαρτζίν (Ριζοπούλου – Ηγουμενίδου Ε.(2006) 109, εικ. 160).
