Πινάκιον, το

Πινάκιο του ύστερου 12ου αι. με οριζόντιο χείλος και αδρεγχάρακτο διάκοσμο (incised sgraffito) από ανασκαφή στη Λεμεσό (Μεσαιωνικό Μουσείο Κύπρου).
Πινάκιο του ύστερου 12ου αι. με οριζόντιο χείλος και αδρεγχάρακτο διάκοσμο (incised sgraffito) από ανασκαφή στη Λεμεσό (Μεσαιωνικό Μουσείο Κύπρου).

ρηχό πήλινο ή μετάλλινο επιτραπέζιο σκεύος για το σερβίρισμα του φαγητού

Ονομασία - Χρήσεις
Περιγραφή Σκεύους / Εργαλείου

Αβαθές σκεύος (πιάτο) με όρθιο ή οριζόντιο χείλος μεγάλης διαμέτρου, λοξά τοιχώματα και χαμηλή δακτυλιόσχημη βάση. Τα επιτραπέζια αυτά σκεύη των βυζαντινών χρόνων φέρουν εγχάρακτο (sgraffito) ή γραπτό (painted) διάκοσμο και εφυάλωση εσωτερικά.

Ελληνική Ονομασία - Περιγραφή

πιάτο

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Σύμφωνα με τον Κουκουλέ (1952, σελ. 151), η λέξη "πινάκιον" προέρχεται από το αρχαιοελληνικό "πίνειν", καθώς τα πινάκια φαίνεται να χρησιμοποιούνταν και για την κατανάλωση ποτού.

Χρονολογία
Βυζαντινοί χρόνοι, 11ος - 12ος αι.
Συμπληρωματικά Στοιχεία

Επιτραπέζια κεραμικά σκεύη όπως πινάκια και σκουτέλλια ήταν διακοσμημένα εσωτερικά, ώστε ο περίτεχνος διάκοσμός τους να είναι εμφανής όταν το φαγητό σερβιριζόταν στο τραπέζι. Απεικονίσεις δείπνων σε βυζαντινά χειρόγραφα και τοιχογραφίες ναών αποτελούν πολλές φορές σημαντική πηγή πληροφοριών για τα γεύματα, τον τρόπο σερβιρίσματος και τα διάφορα επιτραπέζια κεραμικά σκεύη που βρίσκονταν σε χρήση ανά εποχή (Βιώνης 2011). Το πινάκιον, για παράδειγμα, αποτελεί ένα από τα βασικά επιτραπέζια σκεύη των βυζαντινών χρόνων, είναι μεγαλύτερο σε μέγεθος από το σκουτέλλιον, είναι αβαθές σκεύος και έχει πολύ χαμηλή δακτυλιόσχημη βάση. Είναι πιθανό πως το σχήμα του πινακίου αποτελεί ένδειξη της χρήσης του, για την κατανάλωση στεγνών τροφών (χωρίς ζωμούς και εμβάμματα). Βυζαντινές τοιχογραφίες στην Κύπρο, όπως παραστάσεις του Μυστικού Δείπνου ή της Γέννησης της Θεοτόκου (π.χ. από τον ναό της Παναγίας Φορβιώτισσας στην Ασίνου, 1105/6), δείχνουν τη χρήση ενός κεντρικού αβαθούς σκεύους στο τραπέζι.

Βιβλιογραφία

Α. Βιώνης, 2011. «Τοπιογραφία Αγίων: αρχαιολογικά τεκμήρια για την κατοίκηση στην περιοχή της Τανάγρας κατά τους μέσους και ύστερους βυζαντινούς χρόνους». Στο Β. Αραβαντινός (επιμ. έκδ.), Proceedings of the 5th International Congress of Boeotian Studies, Thebes, 16‐19 September 2005. Athens: Επετηρίς Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών, 5 (υπό εκτύπωση).

Φ. Κουκουλές, 1952. Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός. Τόμος Ε. Αθήνα.

Δ. Παπανικόλα-Μπακιρτζή, 1999. Επιτραπέζια και Μαγειρικά Σκεύη από τη Μεσαιωνική Κύπρο. Λευκωσία: Λιθογραφία Ζαβαλλή Λτδ.

M.-L. Wartburg & Y. Violaris, 2009. "Pottery of a 12th century pit from the Palaion Demarcheion site in Nicosia: a typological and analytical approach to a closed assemblage". Στο Actas del VIII Congreso Internacional de Cerámica Medieval, Τόμος 1, σελ. 249-264. Ciudad Real.

Χ. Χατζηχριστοδούλου, 2009. Ο Ναός της Παναγίας Φορβιώτισσας στην Ασίνου. Λευκωσία: Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου – Ιερά Μητρόπολις Μόρφου.

Ερευνητής/Καταχωρητής

Αθανάσιος Βιώνης