Σκουτέλλιον, το

Ημισφαιρική κούπα/σκουτέλλιον του 12ου αι. από ανασκαφή στην Κάτω Πάφο (Μεσαιωνικό Μουσείο Κύπρου).
Ημισφαιρική κούπα/σκουτέλλιον του 12ου αι. από ανασκαφή στην Κάτω Πάφο (Μεσαιωνικό Μουσείο Κύπρου).

κούπα, βαθύ πήλινο ή μετάλλινο επιτραπέζιο σκεύος για το σερβίρισμα του φαγητού

Ονομασία - Χρήσεις
Περιγραφή Σκεύους / Εργαλείου

Βαθύ σκεύος (κούπα) με όρθιο συνήθως χείλος, ημισφαιρικό σώμα, λοξά τοιχώματα και δακτυλιόσχημη βάση. Τα επιτραπέζια αυτά σκεύη των βυζαντινών χρόνων φέρουν εγχάρακτο (sgraffito) ή γραπτό (painted) διάκοσμο και εφυάλωση εσωτερικά.

Κυπριακή Ονομασία
Σκουτέλλιν
Ελληνική Ονομασία - Περιγραφή

Κούπα

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

Η λέξη κατά πάσα πιθανότητα προέρχεται από τη λατινική scutum-scutulum-scutella (Κουκουλές 1952, σελ. 152, σημ. 6).

Χρονολογία
Βυζαντινοί χρόνοι, 11ος - 12ος αι.
Συμπληρωματικά Στοιχεία

Επιτραπέζια κεραμικά σκεύη όπως κούπες και πινάκια ήταν διακοσμημένα εσωτερικά, ώστε ο περίτεχνος διάκοσμός τους να είναι εμφανής όταν το φαγητό σερβιριζόταν στο τραπέζι. Απεικονίσεις δείπνων σε βυζαντινά χειρόγραφα και τοιχογραφίες ναών αποτελούν πολλές φορές σημαντική πηγή πληροφοριών για τα γεύματα, τον τρόπο σερβιρίσματος και τα διάφορα επιτραπέζια κεραμικά σκεύη που βρίσκονταν σε χρήση ανά εποχή. Η κούπα, για παράδειγμα, αποτελεί ένα από τα βασικά επιτραπέζια σκεύη των βυζαντινών χρόνων και της περιόδου της Φραγκοκρατίας, είναι μικρότερη σε μέγεθος από το πινάκιο και έχει μεγαλύτερο βάθος και ψηλή δακτυλιόσχημη βάση. Είναι πιθανό πως το σχήμα της κούπας αποτελεί προσπάθεια απομίμησης μετάλλινων σκευών, το κόστος των οποίων πρέπει να ήταν μεγαλύτερο από αυτό των κεραμικών (Βιώνης 2011). Βυζαντινές τοιχογραφίες στην Κύπρο, όπως παραστάσεις του Μυστικού Δείπνου (π.χ. από τον ναό της Παναγίας Φορβιώτισσας στην Ασίνου, 1105/6), δείχνουν τη χρήση κεντρικού σκεύους στο τραπέζι (κούπας ή πινακίου) από το οποίο έτρωγαν οι συνδαιτυμόνες με τα δάκτυλά τους.

Βιβλιογραφία

Α. Βιώνης, 2011. «Τοπιογραφία Αγίων: αρχαιολογικά τεκμήρια για την κατοίκηση στην περιοχή της Τανάγρας κατά τους μέσους και ύστερους βυζαντινούς χρόνους». Στο Β. Αραβαντινός (επιμ. έκδ.), Proceedings of the 5th International Congress of Boeotian Studies, Thebes, 16‐19 September 2005. Athens: Επετηρίς Εταιρείας Βοιωτικών Μελετών, 5 (υπό εκτύπωση).

Φ. Κουκουλές, 1952. Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός. Τόμος Ε. Αθήνα.

Δ. Παπανικόλα-Μπακιρτζή, 1996. Μεσαιωνική Εφυαλωμένη Κεραμική της Κύπρου: Τα Εργαστήρια Πάφου και Λαπήθου. Θεσσαλονίκη: Έκδοση του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη.

Δ. Παπανικόλα-Μπακιρτζή, 1999. Επιτραπέζια και Μαγειρικά Σκεύη από τη Μεσαιωνική Κύπρο. Λευκωσία: Λιθογραφία Ζαβαλλή Λτδ.

M.-L. Wartburg & Y. Violaris, 2009. "Pottery of a 12th century pit from the Palaion Demarcheion site in Nicosia: a typological and analytical approach to a closed assemblage". Στο Actas del VIII Congreso Internacional de Cerámica Medieval, Τόμος 1, σελ. 249-264. Ciudad Real.

Χ. Χατζηχριστοδούλου, 2009. Ο Ναός της Παναγίας Φορβιώτισσας στην Ασίνου. Λευκωσία: Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου – Ιερά Μητρόπολις Μόρφου.

Ερευνητής/Καταχωρητής

Αθανάσιος Βιώνης