Φοῖνιξ (Φοίνικας, χουρμάδες)

Οι φοίνικες αποτελούν μέρος της εικονογραφίας των αγγείων της Αρχαϊκής περιόδου.
Αντιπροσωπευτική είναι η οινοχόη της Κυπρο-αρχαϊκής ΙΙ (600-475 π.Χ.) στην οποία απεικονίζεται μία ανθρώπινη μορφή να αναρριχάται σε φοίνικα για να συλλέξει χουρμάδες (συν. αρχείο 1,2). Πιστεύεται ότι πρόκειται για μία σκηνή καθημερινής ζωής (Karageorghis 2001, 161-163). Το αγγείο ανήκει στη συλλογή του Κυπριακού Μουσείου.
Ανάλογη απεικόνιση ενός φοίνικα, χωρίς ωστόσο την παρουσία ανθρώπινης μορφής, παρατηρείται σε ακόμη μία οινοχόη, η οποία χρονολογείται στην ίδια περίοδο και ανήκει σε ιδιωτική συλλογή. Μάλιστα υπάρχει το ενδεχόμενο δύο οινοχόες να ανήκουν στο ίδιο εργαστήριο ζωγραφικής (Karageorghis 2001, 163) (συν. αρχείο 3,4).
Ένας φοίνικας φαίνεται επίσης να διασκοσμεί σκηνή με λιοντάρια σε κρατήρα ο οποίος ανήκει στη συλλογή του Κυπριακού Μουσείου. Εδώ ο φοίνικας φαίνεται να προσδιορίζει μία γεωγραφική επικράτεια όπως τη Συρία ή την Αφρική (Karageorghis 2001, 163) (συν. αρχείο 5,6).
Γραπτές αναφορές στους φοίνικες της Κύπρου υπάρχουν στα έργα δύο συγγραφέων της αρχαιότητας, του Θεόφραστου (4ος-3ος αι.π.Χ.) και του Πλίνιου (1ος αι.μ.Χ.).
Η αρχαιότερη αναφορά προέρχεται από το Θεόφραστο στο έργο 'Περί φυτών ιστορίας'. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι στην Κύπρο υπάρχει ένα ιδιαίτερο είδος φοίνικα του οποίου ο καρπός δεν ωριμάζει αλλά και όταν είναι άγουρος είναι επίσης γλυκός και εύγευστος, με ιδιάζουσα γεύση.
Στην Κύπρο, λέει, υπάρχει και ένα δεύτερο είδος φοίνικα το οποίο διαφέρει ως προς τον καρπό αλλά και ως προς το χαρακτήρα του δέντρου. Το είδος αυτό παραμένει σε χαμηλό ύψος αλλά καρποφορεί περισσότερο, από τον τρίτο κιόλας χρόνο.
Σύμφωνα με το Θεόφραστο στην Κύπρο υπήρχε και ένα τρίτο είδος φοίνικα με πλατύτερα φύλλα και μεγαλύτερο καρπό (στο μέγεθος του ροδιού) με περίεργο επίμηκες σχήμα. Αυτοί οι χουρμάδες δεν είναι, αναφέρει, ζουμεροί όπως άλλα είδη, έτσι τα μασάνε και μετά τα φτύνουν (Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 2.6.7-8.
Ο Πλίνιος στο έργο του 'Φυσική ιστορία' αφιερώνει ένα μέρος στους φοίνικες. Στο γενικό αυτό κείμενο υπάρχει αναφορά σε ένα είδος φοίνικα της Κύπρου, το οποίο καταγράφει και ο Θεόφραστος (πρβ τρίτο είδος). Ο καρπός, λέει, ίσως χρειάζεται μέχρι και ένα χρόνο να ωριμάσει, ωστόσο στην Κύπρο τον καταναλώνουν και όταν είναι σχεδόν άγουρος. Στην Κύπρο, συνεχίζει, τα φύλλα του δέντρου είναι πλατύτερα και ο καρπός έχει πιο στρόγγυλο σχήμα. Αυτό τον καρπό τον μασάνε και μετά τον φτύνουν (Πλίνιος, Φυσική ιστορία 13.33)