Κυπρή Θ., Πρωτοπαπά Κ. (2007), 270.
'Σταυροκούλλουρον που τρώσιν οι αντζέλοι που τρώσιν τζαι οι άρωστοι τζαι βρέθουνται γιαμένοι'
Ονομασία - Προέλευση
Σησαμένιο κουλούρι με σταυρό στο πάνω μέρος. Ήταν ένα από τα λαμπροκούλουρα (κουλούρια της Λαμπρής). Από το πρώτο ζυμάρι πρέπει να γίνει ένα μεγάλο σταυροκούλλουρον, ένα μεγάλο κουλούρι με σταυρό στη μέση, Κυπρή Θ., Πρωτοπαπά Κ. (2007), 269.
Λεγόταν και 'κουλούρι ή σταυρός του Μάη', αφού παρόλο που παρασκευαζόταν τη Μ. Εβδομάδα φυλαγόταν και καταναλωνόταν το Μάιο (Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ, 2003, σελ. 126)
Για τη παρασκευή του χρησιμοποιούσαν διάφορα μυρωδικά όπως κανέλα, μαστίχα, μέχλεπι και γλυκάνισο (Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ, 2003, σελ. 126). Το σταυροκούλουρο ήταν στρογγυλό με ένα σταυρό στη μέση. Τις 4 άκρες του σταυρού που εξείχαν στην περιφέρεια του κουλουριού, τις έκοβαν και τις άνοιγαν για να σχηματίσουν τα δάκτυλα του Χριστού. Το έκαναν παξιμάδι με το ψήσιμο και το κρεμούσαν στον τοίχο από την Ανάσταση μέχρι την Ανάληψη. (Michalopoulou – Charalambous 1998, 491).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Το σταυροκούλλουρο παρασκευαζόταν κυρίως το Πάσχα. Ήταν το πρώτο παρασκεύασμα που ζύμωναν τη Μ. Πέμπτη , που ξεκινούσε η διαδικασία του ζυμώματος. Το κρεμούσαν στο τοίχο, για να διακοσμήσουν την οικία για τον εορτασμό του Πάσχα. Σε πολλά χωριά το σταυροκούλλουρο το φύλαγαν για 40 ημέρες, έως την ημέρα της Ανάληψης και το κατανάλωναν τότε. Στα χωριά Δυαλό και Άγιο Ηλία πάνω στο σταυροκούλουρο τοποθετούσαν ένα κόκκινο αυγό, ενώ σε άλλα χωριά όπως το Νέο Χωριό Κυθρέας τοποθετούσαν 4-5 κόκκινα αυγά. Ακόμα σε πολλά χωριά παρασκεύαζαν πολλά, μικρότερα σταυροκούλλουρα και διακοσμούσαν του τοίχους της οικίας (Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ, 2003, σελ. 124-127).
Σε άλλες περιοχές το σταυροκούλλουρο φυλασσόταν και καταναλωνόταν τη Πρωτομαγιά (Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ, 2003, σελ. 144).
Το σταυροκούλλουρο ήταν πασχαλινό έδεσμα που παρασκευαζόταν τη Μ. Πέμπτη ή το Μ. Σάββατο πριν το Πάσχα (Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ, 2003, σελ. 124-127).
Ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου οι νοικοκυρές ζύμωναν και έκαμναν τα σησαμωτά τους. Απαραίτητο ήταν και το «σταυροκούλλουρο», ένα μεγάλο κουλούρι με σταυρό στη μέση που το κρέμαζαν στον τοίχο και το φύλαγαν να το φάνε την Πρωτομαγιά. Υπήρχε η λαϊκή αντίληψη πως, όταν φας σταυροκούλουρο την Πρωτομαγιά, δεν σε δαγκώνει ο γάιδαρος.
Λεοντίου Ν. (1983), 193
Πολλοί Κύπριοι πίστευαν πως το σταυροκούλλουρο είχε θεραπευτικές ιδιότητες, επειδή ήταν ευλογημένο (Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ, 2003, σελ. 124-127)
Χαρακτηριστικό είναι και το πιο κάτω δίστιχο:
Σταυροκούλλουρον που τρώσιν οι αντζέλοι που τρώσιν τζαι οι άρωστοι τζαι βρέθουνται γιαμενοι, Κυπρή Θ., Πρωτοπαπά Κ. (2007),270.
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Σταυροκούλουρα σε μικρότερο μέγεθος γίνονται πολλά αυτές τις μέρες, για να προσφέρονται ως δώρα σε βαφτιστικούς και άλλους συγγενείς, να προσφέρονται σε όσους επισκέπτονται το σπίτι και ιδιαίτερα σ' αυτούς που γυρίζουν το χωριό το Μεγάλο Σάββατο για να πουν το τραγούδι της Ανάστασης, Κυπρή Θ., Πρωτοπαπά Κ. (2007) 270.
Λεοντίου Νίκος (επιμ.) (1983), Άσσια. Ζωντανές μνήμες βαθιές ρίζες μηνύματα επιστροφής, Πολιτιστικός Σύνδεσμος «Η Άσσια», Λευκωσία
Χ. Μιχαλοπούλου – Χαραλάμπους, Περιστερωνοπηγή. Από την Αρχαιότητα μέχρι το 1974 (Peristeronopighi de l´antiquité jusqu´ à 1974). Nicosie 1998.
Κυπρή ΘΔ, Πρωτόπαπα ΚΑ. (2003) Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Δημοσιεύματα του κέντρου επιστημονικών ερευνών ΧVIII, Λευκωσία.
Κυπρή Θ., Πρωτοπαπά Κ. (2007), 'Κυπριακά παραδοσιακά ζυμώματα', στο Φούρνοι και παραδοσιακά ζυμώματα στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο (Πρόγραμμα 'Θράκη- Αιγαίο - Κύπρος', Θήρα 2007), 261-278.
Ελένη Χρίστου, Δημητρίου Δήμητρα
