Γνωστό δίστιχο που τραγουδούσαν τη μέρα αυτή:
Επήασιν οι σήκωσες τζι' ήρταν οι Τυρινάες
που τραουδούν οι γέροντες που τραουδούν οι ρκάες ή
Εφύασιν οι σήκωσες τζι' ήρταν οι Τυρινάες
τζιαι μείνασιν οι κορασιές με δίχως τους αντρά(δ)ες!
Καμιά φορά ανταπαντούσε κάποια:
Εφύασιν οι σήκωσες τζι' ήρταν οι Τυρινάες
τζιαι μείνασιν οι κορασιές με δίχως τους πελά(δ)ες!
(Πετάση Γ. 1992, 293).
Περιγραφή Σιτηρεσίου - Γευμάτων
Το βράδυ της Κυριακής της Τυρινής - που λέγεται και «Σήκωση»- σήκωνναν, δηλαδή γιόρταζαν με συγγενείς και φίλους τις Σήκωσες (Μιχαλοπούλου-Χαραλάμπους 1998; Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου 2008). Έτσι, συγκεντρώνονταν όλοι με τα φαγητά τους σε συγγενικά σπίτια για να φάνε και να διασκεδάσουν μαζί.
Κατανάλωναν κυρίως διάφορα εδέσματα από γαλακτοκομικά πριν από την έναρξη της νηστείας, καθώς και μακαρόνια, κολοκάσιν ή πατάτες κα(β)ουρτιστές (τηγανιτές) (Σακελλαρίου 1991). Ενώ έτρωγαν και έπιναν το κρασί τους, εύχονταν ο ένας στον άλλο «καλόν Πάσκαν να φτάσουμεν» και σύντομα άρχιζαν το τραγούδι, απευθυνόμενοι πρώτα στους οικοδεσπότες (Κυπρή-Πρωτοπαπά 2003).
Τη νύχτα αυτή, το φαγητό αποτελούσαν κυρίως γαλακτερά (γαλακτικομικά) και ζυμαρικά, όπως: μακαρόνια, ραβιόλες, τομάτσια,χαλλούμια, τυριά, τυρόπιττες, γιαούρτι, ρυζόγαλα, κρέμα με γάλα, τη χιλιομύριστη αναρή του Πενταδάχτυλου και ένα σωρό άλλες λιχουδιές κατασκευασμένες από γάλα. Απαραίτητο φυσικά το κρασί που δημιουργούσε κέφι και ευθυμία. Τη νύχτα αυτή προσφέρονταν και ειδικά εδέσματα, όπως τα 'πουρέκια' για παράδειγμα. Αυτά είναι κυπριακό λαϊκό γλύκισμα που περιέχει ειδικό κυπριακό τυρί, την λεγόμενη αναρή. Ενα άλλο λαϊκό γλύκισμα που προσφερότανε τούτο το βράδυ ήταν οι 'μιλλόπιτες', δηλ. πίττες τηγανιτές που παρασκευάζονται με την χρησιμοποίηση λίπους ή τσίππας. Προσφέρονταν εξάλλου διάφορα άλλα γλυκίσματα, όπως: πισιή(δ)ες με το μέλιν, πισιή(δ)ες με τη ζάχαρη και 'πίττες της σάτζιης'.
Κάτι που αξίζει να σημειωθεί είναι η πληροφορία πως στα κοινά τούτα δείπνα οι κάτοικοι της ενορίας Συρκανιάς τρώγανε και ψαρικά στη διάρκεια της βδομάδας της Τυρινής. Ένα τέτοιο ψάρι συνηθισμένο ήτανε το φρέσκο ασιέλιν, αχιέλι, στη σούβλα. Μάλιστα για να ‘ναι πιο νόστιμο το περνούσανε στη σούβλα με φύλλα δάφνης και κιτρομηλιάς. Αλλοι πήγαιναν στα γειτονικά βουνά του Πενταδάχτυλου κουβαλώντας τσακρίδια και αγρέλλια που τα τηγανίζανε με αυγά(Πετάση Γ. 1992, 294).
Στους μεταμφιεσμένους, τις "μάσκες" που επισκέπτονταν τα σπίτια τις μέρες αυτές, συνήθιζαν να προσφέρουν πουρέκια και κρασί (Κυπρή-Πρωτοπαπά 2003).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Τ' αυγά τα άσπρα, τα τρώγανε στο τέλος του γλεντιού λέγοντας: «Κλειούμε την καρδιά μας με το άσπρο και θα την ανοίξουμε με το κόκκινο!». Με τούτο ασφαλώς εννοούσαν πως αρχίζει η περίοδος της νηστείας με τελευταίο μη νηστήσιμο φαγητό το αυγό, και θα τελειώσει η νηστεία με το κόκκινο αυγό της Ανάστασης.
Στη Συρκανιά — που 'ναι η ακροτελεύτια ενορία της Κυθρέας προς τον Κεφαλόβρυσο — οι βοσκοί είχαν έθιμο στη βδομάδα της Τυροφάγου, να μην φτιάχνουν με το γάλα τους χαλλούμια, τυριά ή αναράδες, αλλά να το δίνουν στους κατοίκους της ενορίας τους. Οι βοσκοί, συγκεκριμένα, αφού αρμέγανε το γάλα, το βάζανε μέσα σε πήλινους κούζους και το φόρτωναν πάνω στ’ άλογα τους. Στη συνέχεια κατέβαιναν από τις μάντρες τους με τ' άλογα και τους κούζους γεμάτους γάλα και το διανέμανε σ΄ όλα τα σπίτια της ενορίας τους. Γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι και δίνανε από μια μέχρι δυο οκάδες γάλα σε κάθε οικογένεια.
Μερικοί μάλιστα κάτοικοι φίλευαν τους βοσκούς μ' ελιές και μ' οτιδήποτε άλλο είχαν. Αλλά και να μην είχαν να τους προσφέρουν οτιδήποτε οι κάτοικοι, οι βοσκοί ευχαριστιόνταν με την ευχή που έπαιρναν: «Ο Θεός να σας τις χιλιάσει (τις προβατίνες)» (Πετάση Γ. (1992) 295).
Κυπρή, Θ.Δ. και Πρωτοπαπά Κ.Α. (2003) Παραδοσιακά Ζυμώματα της Κύπρου: Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών XVIII, Λευκωσία.
Μιχαλοπούλου-Χαραλάμπους, Χ. (1998) Περιστερωνοπηγή, Από την αρχαιότητα μέχρι το 1974, Προσφυγικό Σωματείο « Ένωση Περιστερωνοπηγιωτών», Λευκωσία.
Πετάση Γ. (1992) Η κωμόπολη της Κυθρέας : ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Λευκωσία
Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου Ε. (2008), «Τα γαλακτοκομικά προϊόντα στον ετήσιο κύκλο της παραδοσιακής ζωής στην Κύπρο» στο Η Ιστορία του Ελληνικού Γάλακτος και των Προϊόντων του, 1ο Τριήμερο Εργασίας Ξάνθη, 7-9 Οκτωβρίου 2005, Γ.Καλαντζόπουλος (επιμ.), Αθήνα.
Σακελλαρίου, Α. (1890) Τα Κυπριακά, Τόμος Α’, Εκδόσις Εκατονταετηρίδος, Πολιτιστικόν Ίδρυμα Μακαρίου Γ’, 1991.
Βαρβάρα Γιάγκου, Ελένη Χρίστου
Τρόφιμα
γαλατοπούρεκκον,το
Σιροπιαστό γλυκό με κρέμα από γάλα και αβγά. Συνηθιζόταν την εβδομάδα της Τυροφάγου.
Σιτηρέσιο
Τυρινή Εβδομάδα
Η εβδομάδα πριν από τη Δευτέρα της Καθαράς ονομάζεται της Τυρινής (Τυροφάγου) διότι στη διάρκεια της η Εκκλησία απαγορεύει την κατανάλωση κρέατος αλλά επιτρέπει την κατανάλωση γαλακτοκομικών…