«Γουπποσάνιδα»
Πηγή: Ριζοπούλου – Ηγουμενίδου 2006: 207, εικ. 291
Το βαθούλωμα (κοίλο) της σανίδας όπου τοποθετούνται τα ψωμιά που ζυμώθηκαν.
Ονομασία - Χρήσεις
Πρόκειται για το βαθούλωμα (κοίλο) της πινακωτής [σανίδας] όπου τοποθετούνται τα ψωμιά που ζυμώθηκαν (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα γούππος - βούππος,ο - βουφκιά,η, 126).
Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης στο Γλωσσάριό του αναφέρει πως είναι στρογγυλά κοιλώματα πάνω σε μια ξύλινη επιφάνεια μέσα στα οποία έβαζαν τα ωμά ψωμιά, για να πάρουν το κατάλληλο σχήμα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα βοῦππος,ο, 250).
Ο Ιωάννης Ερωτόκριτος στο Γλωσσάριό του σημειώνει πως βούππος είναι η κοιλότητα, κάθς τόπος ή χωράφι το οποίο αποτελεί κοίλωμα κι έχει στις τρεις πλευρές γύρω του ύψωμα. Συνεκδοχικά, πρόκειται για τα κοιλώματα της πινακωτής, μέσα στα οποία τοποθετούνται τα ζυμωμένα ψωμιά, για να μεταφερθούν στον φούρνο (Κυπρή 1989, λήμμα βούππος,ο, 360).
στρογγυλό κοίλωμα σε ξύλινη επιφάνεια
ΕΤΥΜ. < παλ. ιταλ. guèffa (Kahane) ή ουσ. γούβα (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα γούππος - βούππος,ο - βουφκιά,η, 126). Ο Γεώργιος Λουκάς στο Γλωσσάριό του σημειώνει τα εξής: < οπή, οπαίος ή (τροπή) ουπαίος και (συγκοπή) ούππος ή με δίγαμμα γούππος και βούππος (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα βούππος και γούππος,ο, 100).
Πέραν του κοιλώματος στην πινακωτή, ο βούππος ή γούππος είναι και στρογγυλό, μονόφυλλο φυτό.Η λέξη σχετίζεται και με το λατ. ταυτόσημο gab-ata μαζονόμο (αγγείο) (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα βούππος και γούππος,ο, 100).
Ο Κωνσταντίνος Γ. Γιαγκουλλής αναφέρει κι άλλες ερμηνείες για τη λέξη: α) λάκκος που ανορύσσεται στη γη αποθήκευση και διατήρηση γεννημάτων, β) λάκκος για τον αργαλειό, γ) αργαλειός, δ) υπόγεια φυλακή (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα γούππος - βούππος,ο - βουφκιά,η, 126).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Για την τοποθέτησή των ψωμιών μέχρι να «μπει» [μπαίνω (για το ζυμάρι) = φουσκώνω] το ζυμάρι και για τη μεταφορά τους στον φούρνο, απαραίτητα ήταν τα γουπποσάνιδα ή οι πινακωτές, ξύλινες σανίδες με κοιλώματα, τα οποία προορίζονταν για τα ψωμιά. Τόσο τα γουπποσάνιδα όσο και τα δκιαρτοσάνιδα [δκιαρτοσάνιδον,το = σανίδι πάνω στο οποίο σχηματίζουν τα ψωμιά από το ζυμάρι της σκάφης] εμφανίζονται σε όλα σχεδόν τα υπό εξέταση Μοναστήρια (Χατζηττοφή 2008, αδημοσίευτη μελέτη).
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1989), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Γ΄, Γλωσσάριον Ιωάννου Ερωτοκρίτου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XIV, Λευκωσία.
Ριζοπούλου–Ηγουμενίδου Ε.(2006), Η εθνογραφική συλλογή του Ομίλου Λαϊκής, Πολιτιστικό Κέντρο Ομίλου Λαϊκής, Λευκωσία.
Χατζηττοφή Π. (2008), «Υλικός βίος κατά τον 18ο – 19ο αιώνα: "Τά ἐν τῷ ὀσπητίῳ" στον Κτηματολογικό Κώδικα της Αρχιεπισκοπής Κύπρου» (αδημοσίευτη μελέτη υπό την καθοδήγηση της κ. Ευφροσύνης Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου).
Πηγή φωτογραφίας:
«Γουπποσάνιδα» (Ριζοπούλου – Ηγουμενίδου 2006: 207, εικ. 291)
Στάλω Λαζάρου, Ελένη Χρίστου, Αργυρώ Ξενοφώντος
Σκεύη και Εργαλεία
κουπποσάνι(δ)ον,το
Σανίδα με κοιλώματα για την τοποθέτηση των ψωμιών κατά το φούρνισμα.
Σκεύη και Εργαλεία
Σανίδα, η
Κομμάτι σανιδιού με βαθουλώματα.Την χρησιμοποιούν οι νοικοκυρές όταν ζυμώνουν. Ονομάζεται και βουπποσανίδα ή γουπποσανίδα ή βουπποσάνιον ή γουπποσάνιον ή πινακωτές