αμπελοκαλλιέργεια,η

Ο αμπελουργός διέθετε και χρησιμοποιούσε τον συνηθισμένο εξοπλισμό του γεωργού, δηλαδή το άροτρο με τον ζυγό και την τσάπα. Με αυτά καλλιεργούσε το χωράφι πριν το φύτεμα του αμπελιού και αργότερα συνέχιζε το απαιτούμενο σκάλισμα μια φορά το χρόνο. Εξαίρεση αποτελούσαν οι αμπελουργοί της περιοχής των κρασοχωρίων στις νότιες πλαγιές του Τροόδους, οι οποίοι, όπως σημειώνει και ο Δ. Χριστοδούλου, συχνά δεν διέθεταν δικά τους ζώα. Το φαινόμενο όμως είχε να κάνει με το γεγονός ότι στην περιοχή αυτή γινόταν μονοκαλλιέργεια του αμπελιού για την παραγωγή οινοποιήσιμων σταφυλιών και ότι για το σκάλισμα των μεγάλων εκτάσεων που κάλυπταν τα αμπέλια χρησιμοποιούνταν ζευγολάτες που εργοδοτούνταν εποχιακά από τις γύρω περιοχές.
Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν οι αμπελουργοί ήταν:
- Η σκάλα για το φύτεμα των φυτών του αμπελιού, βαρύ διχαλωτό ξύλο σε σχήμα Υ με μεγάλο και βαρύ κωνικό σίδερο στη μύτη στο κάτω μέρος για να καρφώνεται στο έδαφος και να δημιουργεί τρύπα.
- Το κλαδευτήρι, που έμοιαζε με μικρό δρεπάνι και είχε στην πίσω μεριά μικρή λάμα (τον πετεινό) για το καθάρισμα των σάπιων μερών του κορμού πάνω στο φυτό.
- Τα σταμνιά και οι κούζες για το πότισμα των φυτών μόλις φυτεύονταν.
- Η στέκα για το ίσιωμα του χώματος κατά το αμπελοφύτεμα (Ιωνάς 2001, 75).

Πριν φυτέψουν το αμπέλι, ο αμπελώνας έπρεπε να οργωθεί δύο άλετρα (δύο φορές) και να καθαριστεί από τις πέτρες. Με τις πέτρες έκτιζαν τοίχους από ξερολιθιά, στα όρια του χωριαφού ή εγκάρσια και κατά διαστήματα σε κατωφέρειες, δημιουργώντας έτσι δόμες.
Η αμπελοφύτευση άρχιζε κατά τον Μάρτη - Απρίλη και σε αυτήν χρησιμοποιούσαν κληματζίες (κληματόβεργες) με σταφυλόκομμαν [κόμπους προηγούμενης καρποφορίας]. Τις κληματζίες τις έκοβαν την εποχή του κλαδέματος (τέλη Ιανουαρίου - αρχές Φεβρουαρίου) και τις έβαζαν προσωρινά σε λάκκο με υγρασία.
Τα αμπέλια φυτεύονταν σε σειρές, οι οποίες δημιουργούνταν προηγουμένως με την τοποθέτηση καλαμιών σε ίσες αποστάσεις. Τα άτομα που χρειάζονταν για κάθε γραμμή του αμπελιού ήταν πέντε. Ένας ο σκαλιάτουρος, που θα κρατούσε τη σκάλα για το άνοιγμα του λάκκου, δύο γυναίκες που θα έφερναν και θα έχυναν νερό μέσα στο λάκκο, μία γυναίκα που θα έφερνε και θα έβαζε την κληματόβεργα και ο παλλουκάρης που θα έκλεινε τον λάκκο με τη στέκα (σκλήβωμα ή στότσιασμα).
Η φροντίδα του αμπελιού περιλάμβανε το κλάδεμα, το σκάλισμα, το μουττόκομμαν [κόψιμο της μύτης των τρυφερών βλαστών] και, κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, το θειάφισμα.
Τα σταφύλια ωρίμαζαν μεταξύ της 20ής και 27ης Ιουλίου. Η συγκομιδή άρχιζε με τα σταφύλια που προορίζονταν για την παρασκευή κουμανταρίας και μοσχάτου. Ο τρύγος για τα άλλα κρασιά άρχιζε τον μήνα Σεπτέμβριο. Η εργασία κατά τον τρύγο άρχιζε με την ανατολή του ήλιου και τελείωνε το σούρουπο. Τα καλάθια με τα σταφύλια άδειαζαν μέσα στα κοφίνια, που ήταν δεμένα πάνω σε γαϊδούρια. Στη συνέχεια, τα σταφύλια μεταφέρονταν μέχρι το χωριό, για να τοποθετηθούν στην πατήστρα ή το δώμα και να αφυδατωθούν για λίγες μέρες, πριν χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή του κρασιού ή της σταφίδας (Ιωνάς 2001, 82-90).

Σύμφωνα με την Ε. Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου (1989, 20), η καλλιέργεια του αμπελιού άρχιζε τον lανουάριο, όταν όργωναν τα χωράφια με τα
άροτρα. Το Μάρτιο καλλιεργούσαν το χωράφι για δεύτερη φορά και τον Μάιο τρίτη και τελευταία. Τα φυτά τα «έβγαζαν», δηλαδή τα έκοβαν από το αμπέλι τον lανουάριο. Τα έδεναν με κλιματζίδες, 200-300 φυτά μαζί, και τα έβαζαν μέσα στο χώμα για να βγάλουν ρίζες ως την ημέρα που θα τα φύτευαν. Το Μάιο, την ημέρα της «φυδκιάς» [φυτέματος], καλούσαν 20-30 χωριανούς για βοήθεια, έπαιρναν τα ριζωμένα φυτά, νερό και τις «σκάλες» [φυτευτήρια] και ξεκινούσαν για το χωράφι, όπου είχαν ήδη μπει τα σημάδια που καθόριζαν την απόσταση των νέων φυτών μεταξύ τους. Παλαιότερα, έδειχναν τις θέσεις των νέων φυτών με βέργες οι πεπειραμένοι του χωριού, οι «δείκτες», ενώ αργότερα καθορίζονταν με γύψο και σχοινιά. Η μέρα της «φυδκιάς» συνοδευόταν από μεγάλη διασκέδαση και μπόλικο κρασί. Τον δεύτερο χρόνο «κεφαλώναν», κλάδευαν το φυτό που άρχιζε στο μεταξύ να κάνει σταφύλια, για να δώσουν το κατάλληλο σχήμα στην κορυφή του. Η συνεχής φροντίδα των αμπελιών ήθελε «άνθρωπο καμπούρη», κατά την κυπριακή έκφραση. Μετά τον τρύγο, η μεταφορά των σταφυλιών στις αποθήκες γινόταν με ζώα μέσα σε κοφίνια.

** Βλ. και λήμμα αμπελοφύτευση,η στην κατηγορία Τεχνικές Παραγωγής.