κουκουμάριον,το - κουκκουμάρα,η

Κουκουμάριον του 13ου αι. με γραπτό δι' επιχρίσματος διάκοσμο (slip painted) από την Πάφο (Επαρχιακό Μουσείο Πάφου) (Παπανικόλα-Μπακιρτζή 1999, εικ. 8).

Κανάτι, κλειστό αγγείο για την παράθεση νερού ή κρασιού στο τραπέζι.

Ονομασία - Χρήσεις

Περιγραφή Σκεύους / Εργαλείου

Πρόκειται για κλειστό πήλινο ή μετάλλινο επιτραπέζιο αγγείο (κανάτι), με επίπεδη βάση, σφαιρικό ή επίμηκες σώμα, ψηλό λαιμό, και με μία (ή χωρίς) λαβή. Χρησιμοποιούνταν για την παράθεση κρασιού ή νερού στο τραπέζι.

Κυπριακή Ονομασία

κουκκουμάρα, μπότης

Ελληνική Ονομασία - Περιγραφή

κανάτι

Ετυμολογία - Γλωσσικές Παρατηρήσεις

ΕΤΥΜ. < λατ. cucuma [το δοχείο το οποίο προοριζόταν για το πλύσιμο των χεριών και την παράθεση νερού ή κρασιού στο τραπέζι] (Κουκουλές 1952, 162; Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Κουκκουμάρα, 66)
< μτγν. κουκκούμι(ο)ν + κατάλ. -άρα (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα κουκκουμάρα,η, 223)
Ο Γεώργιος Λουκάς στο Γλωσσάριό του σημειώνει τα προαναφερθέντα για την ετυμολογία του λήμματος, προσθέτοντας πως η κουκκουμάρα, η κουκλουκίζουσα κατά άλλους, κατά την εκροή του νερού παρήγε τον ήχο κου-κου, γι' αυτό και ονομάστηκε έτσι. Επίσης, κατά τον ίδιο, η ονομασία της πιθανόν να σχετίζεται και με το κουκκουμώννω για τα συντακτά χείλη (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα κουκκουμάρα,η, 239).

Στη Λεμεσό το συγκεκριμένο δοχείο ονομάζεται κορύπα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα κορύπα,η και κουκκουμάρα,η) και αλλού βάττα (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα κορύπα,η - κορύπιν,το, 218).

Τρόπος Χρήσης

Αποθήκευση / Συντήρηση

Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία

Χρονολογία

βυζαντινοί χρόνοι, 7ος - 12ος αι.

Συμπληρωματικά Στοιχεία

Κουκουμάρια/κανάτες από διαφορετικά υλικά (πηλό, μέταλλο ή γυαλί) απεικονίζονται σε βυζαντινές τοιχογραφίες, όπως στις σκηνές του Μυστικού Δείπνου, της Φιλοξενίας του Αβραάμ ή της Γέννησης του Χριστού (π.χ. από το ναό της Παναγίας του Άρακα στα Λαγουδερά).

Βιβλιογραφία

Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.

Κουκουλές Φ. (1952), Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, τ. Α΄-Στ΄, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.

Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.

Παπανικόλα-Μπακιρτζή, Δ. (1999). Επιτραπέζια και Μαγειρικά Σκεύη από τη Μεσαιωνική Κύπρο, Λιθογραφία Ζαβαλλή Λτδ, Λευκωσία.

Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.

Wartburg M. L. & Violaris Y. (2009), "Pottery of a 12th century pit from the Palaion Demarcheion site in Nicosia: a typological and analytical approach to a closed assemblage", Actas del VIII Congreso Internacional de Cerámica Medieval, τ. 1, 249-264.

Winfield D & J (2003), The Church of the Panaghia tou Arakos at Lagoudhera, Cyprus: The Paintings and Their Painterly Significance, Dumbarton Oaks Studies 37, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington D.C.

Ερευνητής/Καταχωρητής

Αθανάσιος Βιώνης, Αργυρώ Ξενοφώντος

Φωτογραφίες