Παραγωγή και διαθεσιμότητα κρασιού κατά τον 19ον αιώνα

Καίτοι της αμπέλου φυτευομένης εν πάσι μονονού τοις διαμερίσμασιν, η μεγάλη καλλιεργία συγκεντρούται παρά τα Ολύμπια, προς άρκτον παρά τας γαίας του Ιδαλίου, του Λιθροδόντα και της Ταμασσού ή Πέρα, ιδία δε προς νότον επί των κλιτύων του Μαχαιρά και του Τρωόδου, από Λευκάρων άχρις Άρσους εν τη Αυδήμου. Οι αμπελώνες της Κύπρου καλύπτουσιν επιφάνειαν είκοσι πέντε χιαλιάδων πλέθρων και αποδίδουσιν ενιαυσίως περί τας 110-120 χιλιάδας εκατόλιτρα οίνου.

Μεταξύ των διαφόρων συλλεγομένων ποιοτήτων, δύο εισίν οι άφθονοι και αντικείμενον συναλλαγών; Ο μέλας οίνος, καλούμενος οίνος της τραπέζης, ή κοινός, και ο ζ;αχαρώδης, ο Κομανδερίτης, ο και γνωστός μόνος και άξιος να γνωσθή εν Ευρώπη; Ο κοινός, είναι χροιάς ερυθράς τεινούσης προς το μέλαν, καρηβαρικός και αναδίδων οσμήν πίσηης; Εξάγεται εις Συρίαν, Αίγυπτον, τα νήσους του Αιγαίου, και από τινός ζητείται και εκ Γαλλίας.
Ο εν Ευρώπη γνωστός είναι ο Κομανδερίτητς, οφείλων την προσηγορίαν ταύτην εις την Κομανδερίαν του Κολοσσίου, ένθα οι Ναϊται και μετά τούτους οι ιππόται του Νοσοκομείου ίδρυσαν το κυριώτερον αποταμιευτήριον των ζαχαρωδών οίνων των κτημάτων των. Κατά τον Gaudry η μεταφύτευσις τοιούτων αμπέλων εν Γαλλία ήθελεν αποβή ματαία, διότι ο οίνος ούτος δείται του εδάφους και του ουρανού. Οίτινες τον εδημιούργησαν; Η δαπανηρά απόπειρα, ην επεχειρίσατο εν Φοντενβλώ Φραγκήσκος ο Α΄, δεν επέτυχε; Και ουδέν ήττον ο οίνος της Μαδέρας δεν είναι ή Κομανδερίτης. Τα πρώτα κλήματα μετηνέχθησαν εκ Κύπρου κατά τον 15ον αιώνα εις την ισπανικήν νήσον και ηυδοκήμησαν πρηρέστατα, και έκτοτε χρονολογείται η ποιότητα αύτη, άγνωστος το πρόσθεν; Πιθανώς εις την επιτυχίαν ταύτην να συνέβαλον αι αύται γεωλογικαί και ατμοσφαιρικαί συνθήκαι, οιαι και εν Κύπρω. Ο Gaudry τάττει ως έπεται, λόγω αξίας και ποιότητος, τους των εκλεκτών οίνων αμπελώνας:
1. Τους της Οράς εν τω διαμερίσματι Λάρνακος.
2. Τους του Λιθροδόντα εν τη Ορεινή.
3. Τους του Πέρα εν τη Ορεινή.
4. Τους εν Λευκάρων εν τω διαμερίσματι Λάρνακος.
5. Τους του Κοιλανίου εν τω διαμερίσματι Λιμησσού.
6. Τους της Βαβατζινιάς εν τω διαμερίσματι Ορεινής και Μόρφου κάτωυι Μαθιάτη και Λιθροδόντα.
7. Τους της Οδούς εν τη Ορεινή.
8. Τους των Αγιούς εν τη Ορεινή.
9. Τους της Μελίνης εν τη Ορεινή.
10. Τους της Σανίδας εν τη Λιμησσώ.
Καθ’ ημάς ο K. Graudry δεν εστάθη πολύ επιτυχής περί την ταξινόμησιν; Πιαθνώς δεν εγεύθη τους Κομανδερίτας οίνους του Καλοχωρίου, Κλοναρίου, Ακαπνούς και προσωτέρω κάτωθι του Ολύμπου, του αγίου Μάμαντος και Λάνιας.
Πάντες οι οίνοι ούτοι, γεύσεως και ποιότητος ποικίλης, εισίν ιδιαζόντως εκλεκτοί, διατηρούμενοι επ’ άπειρον; Ηλικιούμενος ο Κομανδερίτητα οίνος καθίσταται αληθώς σπάνιον τι ποτόν. Βεβαίως εάν οι Θεοί κατώκησαν τον Κύπριον Όλυμπον, λέγει ο Gaudry, διατί να μη παραδεχθώμεν τον οίνον τούτον ως το νέκταρ, όπερ τοις έχεεν ο Γανιμήδης.

Φραγκούδη ΕΝ (1885, σελ. 36-37)