νερόμυλοι για τα χαρούπια και το βαμβάκι,οι
Περιγραφή Χώρου
Στις περιοχές όπου υπήρχε πολύ νερό, οι νερόμυλοι δεν έκαναν μόνο την άλεση δημητριακών αλλά και τον καθαρισμό του μαγλουτζ̆ιού [βαμβακιού], αφαιρώντας την κοκκόνα [τα κουκούτσια], το άλεσμα των χαρουπιών για την παραγωγή του έψημου [χαρουπόμελου], το χοντρόκκομα των κακόψητων κουκιών που θα μετατρέπονταν σε ζωοτροφή και σε κάποιες περιπτώσεις το άλεσμα του χοντρού άλατος. Σ’ αυτούς γινόταν, όπως και στους άλλους μύλους, το χοντρό άλεσμα για το πουρκούριν [το πνιγούρι], ύστερα από καθαρισμό, πλύση, βράσιμο σε νερό και στέγνωμα του σιταριού.
Μερικοί μυλωνάδες εγκατέστησαν κατά τα μέσα του 20ού αιώνα και παμπακομηχανές [βαμβακομηχανές] μέσα στους μύλους. Η κινητήριος δύναμη του νερού χρησιμοποιήθηκε για να κινεί και τα σίδερα με τα οποία υποχρεώνονταν οι σπόροι του βαμβακιού να αφαιρούνται. Οι παμπακομηχανές κινούνταν με κολάνι [ιμάντα] που έπιανε πάνω στον τροχαλία σώπαχα, δηλαδή χωρίς μετατροπή που θα εμπόδιζε τον μύλο να αλέθει δημητρικά, όποτε ο μυλωνάς σταματούσε την παμπακομηχανή και έβαζε μπροστά το μύλο. Το βαμβάκι μεταφερόταν στον μύλο μετά το ξεμπουμπούκιασμα, δηλαδή την αφαίρεση των καρυδιών, και την έκθεσή του στον καυτερό ήλιο για αφαίρεση κάθε ίχνους υγρασίας.
Ο μηχανισμός που προσαρμοζόταν πάνω στον μύλο δεν ήταν ο ίδιος με τα χειροκίνητα δουλάπια του ξικοκκονίσματος. Υπήρχε αβάτζη [μεγάλο ξύλινο χωνί], την οποία τροφοδοτούσε συνεχώς ένας εργάτης με βαμβάκι. Το βαμβάκι μεταφερόταν σε μαχαίρια [είδος εμπλεκόμενων χτενιών], που κινούνταν πάνω-κάτω, υποχρεώνοντας τα κουκούτσια να πέφτουν προς τα κάτω και να συσσωρεύονται (Ιωνάς 2001, 199-200).
νερόμυλοι χαρουπιών και βαμβακιού
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Το βαμβάκι που έβγαινε από τη μηχανή μπορούσε, όπως και αυτό που έβγαινε από το δουλάππιν, να χρησιμοποιηθεί για την ύφανση από τις νοικοκυρές ή να πωληθεί για να διατεθεί σαν πρώτη ύλη από τους παπλωματάδες.
Μετά τον καθαρισμό του, το βαμβάκι έμπαινε σε σακιά και μπορούσε να μεταφερθεί, είτε στα σπίτια των παραγωγών, είτε στους εμπόρους. Σε σακιά έμπαιναν και τα κουκούτσια για να μεταφερθούν και αυτά στα υποστατικά του παραγωγού και να χρησιμοποιηθούν σαν σπόρος για την επόμενη σοδειά. Τον παμπακόσπορο τον χρησιμοποιούσαν επίσης για την εξαγωγή αναλώσιμου λαδιού και ως κότσισμαν, δηλαδή, θρεπτική τροφή που πρόσθεταν στο άχυρο των βοδιών στη θέση του ροδιού. Θεωρούσαν το βαμβάκι σύμβολο πολυκαρπίας και ευτυχίας και γι’ αυτό παλιά, στους γάμους, όταν ο ιερέας έψαλλε το «Ησαΐα χόρευε», ήταν συνήθεια να ραίνουν τους νεόνυμφους με παμπακόσπορο αντί με σιτάρι ή ρύζι όπως σήμερα (Ιωνάς 2001, 200).
Ιωνάς Ι. (2001), Τα παραδοσιακά επαγγέλματα της Κύπρου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧΧΧVΙΙ, Λευκωσία.
Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος
