Η λεπτή τσίππα που σχηματίζεται στην επιφάνεια του γάλακτος.
Ονομασία - Προέλευση
Πρόκειται για τη λεπτή τσίππα που σχηματίζεται στην επιφάνεια του γάλακτος, όταν μένει σε ανοικτό δοχείο όλο το βράδυ (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα καφούρα,η - καφούριν,το, 198). Η Ευγενία Πέτρου-Ποιητού σημειώνει πως είναι υπολείμματα της τσίππας του γάλακτος, όταν χωρίσει το βούτυρο· αυτό που μένει μετά το καθάρισμα του βούτυρου (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Καφούρκα, 57).
ΕΤΥΜ. < αραβ. kafûr (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα καφούρα,η - καφούριν,το, 198; Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Καφούρκα, 57)
Η λέξη καφούρα σημαίνει και κάτασπρος (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα καφούρα,η - καφούριν,το, 198). Οι Κύπριοι ονόμαζαν έτσι μάλλον τα υπολείμματα από μύλλαν που προέρχονταν από το περιτόναιο του ζώου, λόγω του χρώματος.
Για τη παραλαβή της καφούρας έβραζαν την τσίππαν, την κρέμα γάλακτος δηλαδή.
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Με την κρούστα αυτή τηγάνιζαν τις μυλλόπιττες, καφουρόπιττες ή τσιππόπιττες (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα καφούρα,η - καφούριν,το, 198).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
ΗΗ καφούρα χρησιμοποιείται και για ιατρικούς σκοπούς όπως φαίνεται από το παραμύθι «Ο Ακίνητος».
Περίληψη: Το παραμύθι «Ο Ακίνητος» διηγείται την ιστορία της βασιλοπούλας Ευγενίας. Όταν ο πατέρας της κάλεσε τις κόρες του να του πουν πόσο τον αγαπούν, οι δύο πρώτες είπαν ότι τον αγαπούν σαν το μέλι και σαν τη ζάχαρη. Η Ευγενία όμως είπε πως τον αγαπά σαν το άλας. Εκείνος θύμωσε και την πάντρεψε με τον Ακίνητο, ένα παράλυτο νέο και ούτε προίκα της έδωσε ούτε παλάτι. Η βασιλοπούλα όντας σοφή κατάφερε να θεραπεύσει τον Ακίνητο. Ο Ακίνητος δούλευε ως έμπορος και κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του βοήθησε ένα γέρο, ο οποίος του έδωσε καρπούζια με διαμάντια και ρόδια με μαργαριτάρια. Έτσι, η Ευτυχία και ο Ακίνητος απέκτησαν τα πλούτη και το παλάτι που ο βασιλιάς τούς αρνήθηκε. Έκαναν πολλές αγαθοεργίες και έγιναν γνωστοί στο βασίλειο. Η φήμη τους έφτασε μέχρι τα αφτιά του βασιλιά, που τους επισκέφτηκε για δείπνο. Τότε η Ευτυχία μαγείρεψε μόνο με μέλι και ζάχαρη. Ο βασιλιάς παραπονέθηκε για το φαγητό και τότε η Ευτυχία του είπε την ιστορία του. Με αυτό τον τρόπο ο βασιλιάς κατάλαβε το λάθος του και η Ευτυχία αποκάλυψε την ταυτότητά της, συγχωρώντας τον. Για να ευχαριστήσει την κόρη του και το γαμπρό του, τους έστεψε αμέσως βασιλείς.
Η Ευγενία χρησιμοποίησε καφουρόλαδο στο γιατρικό που έφτιαξε για να θεραπεύσει τον Ακίνητο.
«Λάμνε τζ̆αὶ να πᾶς, σύρε τζ̆αὶ να πᾶς, εφτάσαν σε μίαν πολιτείαν. Ἡ Εὐτυχία ἐπρόσταξεν τὸν ἁμαξάρην τζ̆ι’ ἐσταμάτησεμ πόξω ‘πο μιάν σπετσαρίαν [σπετσαρία,η = φαρμακείο, ιατρείο]. Κατεαίνει ποὺ τὴν ἅμαξα τζ̆αὶ γοράζει μιὰν ὀκκὰγ κάφφουραν τζ̆αὶ μιὰν ὀκκάμ μίλλαν τῆς σελώνας. [...] Ἡ Εὐτυχία ἅρπαξε μιὰμ μαείρισσαν, ἔβαλεμ μέσα τὴγ κάφφουραν, τὴμ μίλλαν τῆς σελώνας τζ̆αὶ τοῦ σοίρου τζ̆’ ἐλύσασιν. Ὕστερις ἀρκίνησεν τρίψιμον τοῦ Ἀκίνητου. Ἔτριβκεν τόν κάθε λλίομ ποὺ τὰ νίσια ὡς τὴν κουρίαν. Ὕστερις που λλίες ἡμέρες ὁ Ἀκίνητος ἄρτζ̆εψεν να κάθεται μέσ’ τὸ κρεβάτι.[...] Νὰ μὲν τὰ πολλυλοοῦμεν, ἀρκίνησεν γιάλι’αλι να στέκεται» (Κληρίδης 1960, 80. Αυτό το παραμύθι διηγήθηκε στον συγγραφέα ο Αντώνης Μπέης, 87 ετών, από τη Γιαλούσα. Αποδελτίωση: Μαρία Τσαγγάρη).
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.
Κληρίδης Ν. (1960), «Κυπριακά παραμύθια, Μέρος Β΄: Διάφορες διηγήσεις», Κυπριακαί Σπουδαί ΚΔ΄, 1-110 (Λαογραφικό παράρτημα, VII).
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Δήμητρα Δημητρίου, Μαρία Τσαγγάρη, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ
Παραδοσιακές Συνταγές
τσιππόπιττες,οι
Οι τσιππόπιττες, εξαιρετικά μυρωδάτες πίτες, φτιάχνονταν την περίοδο της Απόκρεω και κατά τις Σήκωσες.