Περιγραφή Χώρου
Ζαχαρόμυλοι Επισκοπής-Σεράγια και Κολοσσίου
1) Ζαχαρόμυλος Επισκοπής (τοποθεσία Σεράγια): Ο ζαχαρόμυλος αυτός είναι τμήμα της μεγάλης Αγρέπαυλης που άνηκε στη γνωστή βενετσιάνικη οικογένεια Κορνάρο από την οποία καταγόταν και η Βασίλισσα της Κύπρου Αικατερίνη Κορνάρο (1473-1489) (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ 2).
Οι ανασκαφές στο ζαχαρόμυλο ξεκίνησαν το 1986 και η ανασκαφική αυτή έρευνα χαρακτηρίζεται από μια ιδιαιτερότητα μοναδική για τα αρχαιολογικά δρώμενα. Η ιδιαιτερότητα αυτή οφείλεται στην ύπαρξη ενός Μεσαιωνικού Σχεδίου του Ζαχαρόμυλου που χρονολογείται στο 1551. Το σχέδιο αυτό αποτελεί ένα σημαντικό έγγραφο όχι μόνο για την μελέτη του συγκεκριμένου ζαχαρόμυλου, αλλά και για τη μελέτη της βιομηχανίας/τεχνολογίας και την παραγωγή της ζάχαρης γενικά (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 3).
Κάποια από τα σημαντικότερα τμήματα του ζαχαρόμυλου είναι: α) το τμήμα του υδραγωγείου, β) η αίθουσα σύνθλιψης του ζαχαροκάλαμου, γ) η υπόγεια καμαροσκέπαστη αίθουσα όπου βρισκόταν η "φτερωτή" του νερόμυλου, ένας μεγάλος ξύλινος, κατά πάσαν πιθανότητα τροχός τοποθετημένος οριζόντια, δ) η αψιδωτή δίοδος, από την οποία έφευγε το νερό καθώς γύριζε τη "φτερωτή" και άρδευε τις παρακείμενες ζαχαροφυτείες, ε) η μεγάλη αίθουσα στα δυτικά της αίθουσας σύνθλιψης, που αποτελούσε αποθήκη και ζ) ο χώρος βρασμού του ζαχαροπολτού ή χώρος των εστιών (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 4-5).
2) Ζαχαρόμυλος Κολοσσίου: Άνηκε στο θρησκευτικό στρατιωτικό Τάγμα του Αγίου Ιωάννη των Ιεροσολύμων, τους λεγόμενους Ιωαννίτες Ιππότες.
Ο ζαχαρόμυλος βρίσκεται στα ανατολικά του Κάστρου και διασώζει τα κυριότερα τμήματα ενός Μεσαιωνικού Εργοστασίου ζάχαρης: α) το υδραγωγείο, β) τον ζαχαρόμυλο και γ) το διϋλιστήριο ζάχαρης (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 5-6).
Κατάλοιπα μεσαιωνικού εργοστασίου παραγωγής ζάχαρης σώζονται και στα Κούκλια (Πάφου).
Ζαχαρόμυλοι
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Το ζαχαροκάλαμο στην Κύπρο μεταφέρθηκε από την Αίγυπτο τον 10ο αιώνα μ.Χ., όμως η καλλιέργεια του ήταν περιορισμένη κατά τον 10ο και 11ο αιώνα και άρχισε να παίρνει εντατικό χαρακτήρα μετά την εγκατάσταση των Σταυροφόρων στο νησί, το 1192 μ.Χ. και ειδικά μετά το τέλος του 13ου αιώνα. Ιδιαίτερα από τις αρχές του 14ου και μέχρι και το τέλος του 16ου αιώνα το ζαχαροκάλαμο αποτελούσε μια πολύ σημαντική καλλιέργεια της Κυπριακής γεωργίας (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 1).
Η ζάχαρη αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα εξαγωγικά προϊόντα της Κύπρου κατά το μεσαίωνα και έχαιρε μεγάλης φήμης και έτσι η Μεσαιωνική Κύπρος γνώρισε μεγάλη ευμάρεια και πλούτο από τη ζάχαρη (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 2).
Ο Marino Sanudo αναφέρει ότι στην Κύπρο παραγόταν τόση ζάχαρη που θα μπορούσε να εφοδιαστεί ολόκληρη η Χριστιανοσύνη, ώστε οι Χριστιανοί της Δύσης να μην χρειάζεται να αγοράζουν πια ζάχαρη από τους Σαρακηνούς (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 2).
Ακόμη, πολλοί ξένοι περιηγητές, που επισκέφθηκαν την Κύπρο μεταξύ του 15ου και 18ου αιώνα, έχουν αφήσει πολύτιμες πληροφορίες που σχετίζονται τόσο με τις φυτείες ζαχαροκάλαμου, την καλλιέργεια του, την παραγωγή της ζάχαρης, όσο και με τους ζαχαρόμυλους που υπήρχαν στην Κύπρο (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 2).
Σημαντική είναι η αναφορά του Γερμανού περιηγητή Steffan von Gumpenberg που επισκέφθηκε το Κολόσσι το 1450. Αναφέρεται σε ένα "υποστατικό" που λέγεται Κολόσσι και στο οποίο παρακολούθησε τη διαδικασία παραγωγής ζάχαρης. Αναφέρει ότι η αυτή φύεται στα χωράφια και κάνει ανθούς, αλλά χρειάζεται πολλή δουλειά μέχρι να γίνει κανονική ζάχαρη, και έτσι το ζαχαροκάλαμο πρέπει να αλεστεί κάτω από μια μυλόπετρα πλάτους περίπου 1 1/2 οργυιά (2.74μ.) και πάχους 1/2 οργυιάς (91εκ.). Η ζάχαρη που ήταν εκεί έτοιμη ήταν τόση πολλή που ούτε 50 φορτηγά δεν θα μπορούσαν να τη μεταφέρουν (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 5-6; Παυλίδης Α. (1993), σ. 154-155).
Οι μεγαλύτερες φυτείες ζαχαροκάλαμου βρίσκονταν στο Κολόσσι, στην Επισκοπή, στα Κουκλιά, στην Αχέλια, στη Χρυσοχού και στην Λάπηθο. Φυτείες ζαχαροκάλαμου, υπήρχαν επίσης στην Ακανθού, στη Λέμπα, στην Έμπα, στη Μόρφου, στη Λεύκα, στο Φοίνικα (επ. Πάφου) και στην Ανώγυρα (Σολομίδου-Ιερωνυμίδου Μ. (2001), σ. 1).
1) Σολομίδου-Ιερωνυμίδου, Μ. (2001) Οι Αρχαιολογικές ανασκαφές στους Μεσαιωνικούς Ζαχαρόμυλους Επισκοπής-Σεράγια και Κολοσσίου, Πρακτικά του 3ου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου (Λευκωσία, 16-20 Απριλίου 1996), Τόμος Β' (Μεσαιωνικό Τμήμα), σ. 1-11, Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών, Λευκωσία.
2) Παυλίδης, Α. (1993) Η Κύπρος ανά τους αιώνες: Μέσα από τα κείμενα ξένων επισκεπτών της, Τόμος Α΄, Φιλόκυπρος, Λευκωσία.
Βαρβάρα Γιάγκου
Χώροι Παραγωγής
αλευρόμυλοι,οι
Το ψωμί ήταν πολύ σημαντικό σ' ένα γεύμα. Για την παρασκευή του χρησιμοποιούσαν όχι μόνο σιταρένιο αλεύρι, αλλά και κριθαρένιο, που ήταν πολύ πιο φθηνό. Για το άλεσμα του σιταριού και του κριθαριού…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κατσούρες, το γλυκό των φτωχών, με φρουτοσαλάτα
Οι κατσούρες με ζάχαρη αποτελούσαν διαδεδομένο έδεσμα της περιόδου της Αγγλοκρατίας. Ήταν εύκολο στην παρασκευή αλλά και φτηνό, γι' αυτό και αποκαλείται γλυκό των φτωχών. Στη συγκεκριμένη συνταγή…
Χώροι Παραγωγής
Προβιομηχανικοί μύλοι Κύπρου (μελέτη)
Επισυνάπτεται μελέτη της Ευφροσύνης Ηγουμενίδου, "Οι παραδοσιακοί προβιομηχανικοί μύλοι της Κύπρου", Αρχαιολογία & Τέχνες, 97 (Δεκέμβριος 2005), 48-54.
Χώροι Παραγωγής
Υδροκίνητοι μύλοι Κύπρου (μελέτη)
Επισυνάπτονται δυο μελέτες της Ε. Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου με θέματα: “Οι υδροκίνητοι μύλοι της Κύπρου. Καταγραφή, έρευνα, δημοσίευση” και “Οι υδροκίνητοι μύλοι της Κύπρου στην ιστορική…