"Αφού κρυώσει, μπορούμε να χωρίσουμε τον τραχανά σε μπάλες ή να τον κόψουμε σε φέτες και να τις απλώσουμε σε σανίδια στον ήλιο να ξεραθούν..." (Μαρία Παπανεοφύτου, Κυπερούντα)
Ονομασία - Συνταγή
Τραχανάς. Κομμάτια από μείγμα βρασμένου αιγοπρόβειου γάλακτος, που έχει υποστεί ζύμωση (ξινό γάλα), με πλιγούρι, αποξηραμένα στον ήλιο. Χρησιμοποιούνται για την παρασκευή σούπας τραχανά (σημ. Στάλω Λαζάρου).
Εκδοχή Α΄
10 κιλά γάλα πρόβειο
1 κιλό γιαούρτι πρόβειο
16 κιλά πουργούρι
Εκδοχή Β΄
2 λίτρα γάλα κατσικίσιο φρέσκο
1 κιλό σιτάρι αλεσμένο (κονάρι)
2 πρέζες αλάτι
1 σκελίδα σκόρδο
Εκδοχή Α΄
Βάζουμε το γάλα και το γιαούρτι σε μια κατσαρόλα (χαρτζί) και τα ανακατεύουμε μέχρι να βράσουν.
Όταν βράσουν προσθέτουμε το πουργούρι και ανακατεύουμε έως ότου κοχλάσει τρεις φορές.
Βάζουμε το μείγμα στον ήλιο για 6-7 ημέρες και ανακατεύουμε καθημερινώς έως ότου πήξει το μείγμα.
Μετά από αυτή τη διαδικασία παίρνουμε τον τραχανά και τον κόβουμε σε λωρίδες με ένα ξύλινο κυλινδρικό εργαλείο το οποίο είναι μυτερό στην κορυφή.
Τοποθετούμε τα κομμάτια τραχανά σε τσέστους (περίπου 10) που είναι επικαλυμμένοι με λαδόκολλα. Συνήθως τοποθετούμε τις λωρίδες τραχανά σε σχήμα λευκαρίτικου κεντήματος!
Τις αφήνουμε στον ήλιο για 2-3 μέρες μέχρι να ξεραθούν .
(Πέπα Φρίξου, 60 ετών από την Πάχνα Λεμεσού)
Εκδοχή Β΄
Βάζουμε το γάλα της κατσίκας μαζί με το αλάτι και το σκόρδο σε δοχείο που κλείνει από πάνω.
Το αφήνουμε για οκτώ μέρες σε δροσερό μέρος.
Μετά από οκτώ μέρες κοχλάζουμε το γάλα και ρίχνουμε σιγά - σιγά το πουργούρι μέσα.
Όταν αρχίσει να κοχλάζει, σβήνουμε τη φωτιά και συνεχίζουμε να ανακατεύουμε.
Αφού κρυώσει, μπορούμε να χωρίσουμε τον τραχανά σε μπάλες ή να τον κόψουμε σε φέτες και να τις απλώσουμε σε σανίδια στον ήλιο να ξεραθούν ή σε μπάλες μέσα σε σακουλάκια και να τον βάλουμε στην κατάψυξη.
(Μαρία Παπανεοφύτου, 36 ετών, Κυπερούντα)
Ζύμωση.
Βράσιμο.
Παλαιότερα, για να ψήσουμε τον τραχανά βάζαμε τούβλα ή ξύλα σε σχήμα κύκλου και μέσα βάζαμε ξύλα. Πάνω από τα ξύλα βάζαμε 4 νισκιά (σίδερα) για να στερεωθεί το χαρτζί.
Τα κομμάτια τραχανά τα φυλάγαμε σε μαξιλαροθήκη, σε δροσερό μέρος, με 1-2 σκελίδες σκόρδο για να μην αναπτυχθούν σκουλήκια.
(Πέπα Φρίξου, 60 ετών από την Πάχνα Λεμεσού)
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Η παρασκευή του τραχανά δεν συνδέεται με συγκεκριμένες εκδηλώσεις. Ήταν ένα παρασκεύασμα το οποίο φτιαχνόταν συνήθως το φθινόπωρο γιατί τότε υπήρχε πολλή παραγωγή πρόβειου γάλακτος.
(Πέπα Φρίξου, 60 ετών από την Πάχνα Λεμεσού)
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Απόσπασμα συνέντευξης από την κα. Πέπα Φρίξου:
"Ερώτηση: Μήπως έκανες κάποιες αλλαγές- τροποποιήσεις στην συνταγή; (υλικά, αναλογία υλικών, μέθοδος (τρόπος) παρασκευής, τρόπος φύλαξης, τρόπος ή μέσα ψησίματος); Ποιες;
Απάντηση: Για την παρασκευή του τραχανά χρησιμοποιώ αγελαδινό γάλα. Επίσης τώρα δεν ξηραίνω τον τραχανά αλλά τον αποθηκεύω φρέσκο στην κατάψυξη. Πιο συγκεκριμένα, όταν κοχλάσει ο τραχανάς τον αφήνω για μια μέρα και την άλλη μέρα τον ζυμώνω με γάλα σε μικρές μπάλες. Μετά τοποθετώ τις μπάλες σε σακουλάκια και τα βάζω στην κατάψυξη.
Χρησιμοποιώ το αγελαδινά γάλα διότι πλέον δεν υπάρχει το πρόβειο. Επίσης, δεν ξηραίνω τον τραχανά αλλά τον διατηρώ φρέσκο διότι είναι πιο γαλακτώδης και πιο εύγεστος."
(Πέπα Φρίξου, 60 ετών από την Πάχνα Λεμεσού)
Προφορικές μαρτυρίες:
Μαρία Παπανεοφύτου, 36 ετών, Κυπερούντα (βλ. Κούρρη, Π. και Λαζάρου, Σ. (επιμ.) (2007). Παραδοσιακές συνταγές του χωριού Κυπερούντα, Αδημοσίευτα στοιχεία).
Πέπα Φρίξου, 60 ετών από την Πάχνα Λεμεσού. Καταγραφή: Χριστίνα Γρηγορίου, Οκτώβρης 2010. Επιμέλεια: Στάλω Λαζάρου.
Χριστίνα Γρηγορίου, Στάλω Λαζάρου