Ελιά και διαδικασία παραγωγής λαδιού (Αρδανά)

'Οταν γινόταν αναφορά στα καφενεία ότι την Κυριακή θα μάζευαν τον ελαιόκαρπο της εκκλησίας (μαξούλι), από τις πρωινές ώρες μεγάλοι με σεντόνια, σκάλες και ζώα, καθώς και μικροί με τα καλαθάκια στο χέρι, [Χατζηαυξέντη Κυπρή (1994) 67], ομάδες – ομάδες κατάκλυζαν τις περιοχές και τα κτήματα της εκκλησίας των Αρδάνων. Η εκκλησία των Αρδάνων είχε αρκετή ακίνητο περιουσία. Τα κτήματα τα ενοικίαζαν και κατά καιρούς ευφορίας, οι ελιές μαζεύονταν εθελοντικώς από τους κατοίκους. Για το μεσημέρι έπαιρναν όλοι ψωμιά και χαλλούμια. Μέχρι το απόγευμα γέμιζαν την αποθήκη της εκκλησίας (το τζιελλί), με τον ελαιόκαρπο. Η έκθλιψη γινόταν στο ελαιουργείο της εκκλησίας. Μετά από αυτή την ολοήμερη ομόνοια η αμοιβή των χωριανών ήταν να σφάξουν ορισμένες αίγες της εκκλησίας με το πρωτόγονο ππελάφιν (πιλάφι) και κολοκάσι στο σπίτι ενός από τους εκκλησιαστικούς επιτρόπους, όπου γινόταν εξαίρετο συμπόσιο μεγάλων και μικρών με χαρά και τραγούδια. Οι μικροί κάθονταν επί γης στα ψαθιά
Χατζηαυξέντη Κυπρή (1994) 68.
Έκθλιψη ελαιοκάρπου
Η έκθλιψη γινόταν με ξύλινα δίστυλλα, δηλ. δυο στύλλους ιστάμενους που συνδέονταν στο άνω μέρος με μεγάλο τεχνητό ξύλο, το οποίο λεγόταν Χαζίρα.
Στο κάτω μέρος ήταν η πλάκα και στη μέση ένας ξύλινος μοχλός (πουρκός) ανεβοκατέβαινε και πίεζε τα ζεμπύλια με τον αλεσμένο ελαιόκαρπο.
Τα ζεμπύλια ήταν από σπάγγο ή τρίχες κατσίκας πλεγμένα. Η πίεση γινόταν με ένα χοντρό ξύλο (μαναβέλλα) την οποία ωθούσαν 2-3 άντρες, (φωνάζοντας ίσα-λέσα, ίσα-λέσα). Χατζηαυξέντη Κυπρή (1994) 57.

Άλεσμα ελαιοκάρπου
Ένα μεγάλο λιθάρι στρογγυλό από πέτρα γύριζε με ζώο σε μια λεκάνη που ριχνόταν ο ελαιόκαρπος (σκουτέλλι) με στρογγυλή περιφέρεια, όπου ένας μεγάλος ή μικρός ήταν υποχρεωμένος να γυρίζει όπισθεν ραβδίζοντας το ζώο και ανακατεύοντας τον ελαιοκαρπό μέχρι να πολτοποιηθεί. Τέτοια ελαιουργεία είχε προηγουμένως και η εκκλησία, ο Γιώργος Χ’’ Χαμπή (Κκαφάς) και ο Κυριακός Χ’’ Χαμπή (Σπανέτη), του οποίου το λιθάρι ήταν και μεγαλύτερο. Ο πυρήνας ήταν περιζήτητος γιατί μέσα απέμενε αρκετή ποσότητα ελαιόλαδου λόγω της απλής μεθόδου. Χατζηαυξέντη Κυπρή (1994) 57.