Πίσσα παφίτικη.
© Στάλω Λαζάρου, 2011
Η τερεβινθίνη, γνωστή ως πίσσα, λαμβάνεται από τρεμιθιές μεγάλης ηλικίας από εντομές σε διάφορα σημεία του κορμού του δένδρου με τσεκούρι ή αξίνη. Από τις πληγές, που κατ' αυτόν τον τρόπο προκαλούνται στον κορμό του δένδρου, βγαίνει μια παχύρευστη και ρητινώδης ουσία, η τρεμιντίνα, που είναι παρόμοια με τη μαστίχα και έχει σκούρο χρώμα.
Ονομασία - Προέλευση
Μαστίχα. Για την παρασκευή της ως πρώτη ύλη χρησιμοποιείτο η τρε(ι)μιθίνη, ρητίνη από το δένδρο Pistacia atlantica, subsp. Cypricola, Πιστακία η ατλαντική, υποείδος η κυπριακή, ο τρέμιθος, Terebinth Tree.
βλ. καταχώρηση "Τρεμιθόπισσα (παφίτικη πίσσα)"
Η τερεβινθίνη, γνωστή ως πίσσα, λαμβάνεται από τρεμιθιές μεγάλης ηλικίας από εντομές σε διάφορα σημεία του κορμού του δένδρου με τσεκούρι ή αξίνη. Από τις πληγές, που κατ' αυτόν τον τρόπο προκαλούνται στον κορμό του δένδρου, βγαίνει μια παχύρευστη και ρητινώδης ουσία, η τρεμιντίνα, που είναι παρόμοια με τη μαστίχα και έχει σκούρο χρώμα. Η τρεμιντίνα συλλέγεται από εργάτες/ριες και τοποθετείται σε ειδικά δοχεία. Στην αρχή είναι υποκίτρινη και παχύρευστη, αλλά όταν καθαριστεί και βραστεί μέσα σε καζάνι (ή σε δοχείο μαγειρικής, αν πρόκειται για μικρότερη ποσότητα) σε σιγανή φωτιά, όπου ανακατεύεται συνέχεια, αποβάλλει μεγάλη ποσότητα αιθέριου ελαίου, ρευστοποιείται και αποκτά χρώμα γαλακτώδες. Στη συνέχεια σουρώνεται (κυπ. κουλιάζεται) με κατάλληλο ύφασμα μέσα σε ξύλινη σκάφη που περιέχει μεγάλη ποσότητα νερού. Ακολούθως πλάθεται για αρκετή ώρα μέχρις ότου το χρώμα της από υποκίτρινο αρχίσει να γίνεται άσπρο. Το νερό ανανεώνεται διαρκώς ώστε να είναι πάντοτε κρύο. Με την κατεργασία που υφίσταται η τρεμιντίνα γίνεται συνεχώς πιο άσπρη και πιο ελαστική. Η ολόλευκη πλέον ουσία αφήνεται να κρυώσει και μετά κόβεται σε μικρά ομοιόμορφα κομμάτια, τα οποία τοποθετούνται σε ειδικό περιτύλιγμα και ως τέτοια διατίθενται στην αγορά και είναι γνωστή ως η περίφημη και περζήτητη πίσσα παφίτικη (Χατζηκωστή Μ. (2008), σ. 306-307).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Χρησιμοποιείτο για καθάρισμα των δοντιών και ως αρωματικό σε διάφορα γλυκά. Σημ. Στάλω Λαζάρου
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Στη Γεροσκήπου, για μισό και πλέον αιώνα, παρασκευάζεται η εύγεστη και πολύ καλής ποιότητας πίσσα, γνωστή ως πίσσα παφίτικη. Η παρασκευή της ξεκίνησε το 1950 και ως πρώτη ύλη για την παρασκευή της χρησιμοποιείτο η τριμιθίνη που μαζευόταν από τις τριμιθιές της Γεροσκήπου, της Τάλας και της Μονής του Αγίου Νεοφύτου.
Η τριμιθιά ανήκει στο γένος της οικογένειας των ανακαρδιδών και περιλαμβάνει μεγάλους θάμνους ή δένδρα ικανού αναστήματος, ιθαγενή των Καναρίων νήσων, της νότιας και δυτικής Ασίας, καθώς και των Μεσογειακών χωρών. Από τα πέντε είδη του γένους αυτού, τα πιο γνωστά στην Ελλάδα είναι η πιστάκη η τερέβινθος (Pistacia terebinthus), η πιστάκη η σχίνος (Pistacia lentiscus) και η πιστάκη η παλαιστίνιος (Pistacia palaestina). Η πιστάκη ή πιστακιά η μαστιχοφόρος ήταν γνωστή από τα παλιά χρόνια στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς ως τερέβινθος ή τρέμινθος. Σήμερα είναι γνωστή με τα κοινά ονόματα κοκκορεβιθιά στην Κεφαλονιά, κοκκορέτσι στην Αττικοβοιωτία, τσισιρεβιά στα χωριά του Βόλου, τσικουδιά στη Χίο και τριμιθιά στην Κύπρο.
Η τριμιθιά στην Κύπρο είναι δένδρο μεγάλου αναστήματος και αυτοφυές (Χατζηκωστή Μ. (2008), σ. 306).
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Η μαμμή έκανε εντριβές στη λεχώνα με διάφορα αρωματικά. Ένα από τα συστατικά που χρησιμοποιούσε στο μείγμα των εντριβών ήταν και η μαστίχα την οποία αναμίγνυε με ζιζύμπρι και κανέλα.
Κατά τη διαδικασία της βράστης, η οποία ήταν σημαντική για την ανάρρωση της λεχώνας,όπου άφηναν την λεχώνα πάνω από το νερό με βότανα που έβραζε πολλή ώρα, η μαμμή έριχνε πάνω στις πέτρες ή τα κεραμίδια μαστίχα για να βγει περισσότερος ατμός. Μαστίχα έριχνε και μέσα στο νερό που έβραζε.
Όταν το μωρό πονούσε την κοιλιά του του έκαναν εντριβές με μαστιχόλαδο, το οποίο ήταν πολύ αποτελεσματικό.
Η στειρότητα αποτελούσε από παλιά πληγή και κατάρα για την οικογένεια και ειδικά για την γυναίκα.Μια πρακτική για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αυτό ήταν τα υπόθετα. Χρησιμοποιούσαν βαμβάκι ή κουκούλι με λάδι μαζί με μαστίχα.
(Πρωτοπαπά Κ, 2009, σελ. 233, 245-246, 526, 574-575)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Χατζηκωστή, Μ. (2008) Γεροσκήπου, Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Δήμος Γεροσκήπου, Κύπρος.
Πρωτοπαπά Κ.(2009)’Εθιμα της γέννησης στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου,Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου,Λευκωσία,σελ.233, 245-246, 526, 574-575.
Βαρβάρα Γιάγκου, Δήμητρα Ζαννέτου, Στάλω Λαζάρου
Χώροι Παραγωγής
Εργοστάσια παραγωγής Λουκουμιών (Γεροσκήπου)
Το πρώτο εργοστάσιο που ιδρύθηκε στην Γεροσκήπου το 1895. Η Γεροσκήπου είναι γνωστή παγκύπρια για την παραγωγή των λουκουμιών. Αυτό το παραδοσιακό κυπριακό γλύκισμα είναι γνωστό και ως…
Τρόφιμα
Παφίτικη πίσσα
Η Παφίτικη πίσσα (ή τρεμιθόπισσα) παρασκευάζεται από τη ρητίνη της τρεμιθκιάς ή τρήμιθου (Pistacia terebinthus ή Pistacia atlantica, subsp. Cypricola).
Παραδοσιακές Συνταγές
Τρεμιθθόσουπα
Πιάτο του καθημερινού τραπεζιού, που καταναλωνόταν από αγροτικές οικογένειες μετά την εργασία στα χωράφια. Η συνταγή προέρχεται από την Άρμου της Πάφου.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τριμιθιές ξιδάτες
"... τις βράζουμε και τις αφήνουμε να κρυώσουν. Τις βάζουμε σε μία μπουκάλα με ξίδι, νερό και αλάτι." (Παναγιώτα Μικκελή, Κυπερούντα)