«Φυτό και καρπόι τρεμιθιάς»
Πηγή: http://www.hellenica.de/Griechenland/Zypern/GR/Kapileio04.html
Τα τρεμίθκια είναι οι καρποί της τρεμιθκιάς [τερεβύνθου], δέντρου που ανήκει στο γένος των Πιστακίων και συναντάται αυτοφυές σε όλη τη Μεσόγειο, καθώς και εκτός Μεσογείου.
Ονομασία - Προέλευση
Το τρουμίθθιν είναι το τερεβίνθιον (Κυπρή 1979 [2002²], λήμμα τρουμίθθιν,το, 480).
Η τρεμιθκιά είναι γνωστή ως τερέβυνθος, κοκκορεβιθιά και τσικουδιά. Στη Χίο, οι καρποί (τρεμίθκια) τρώγονται ως ξηροί καρποί και ονομάζονται «τσίκουδα» (μαρτυρία της Αντωνίας Ματάλα).
Από τον καρπό του δέντρου εξάγεται το τερεβυνθέλαιο.
ΕΤΥΜ. τρεμιθκιά < τερεμιθιά < τέρμινθος, με συγκοπή (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα τρεμιθκιά - τριμιθκιά,η, 480)
Επιστημονική ονομασία δέντρου: Pistacia terebinthus L.
Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης στο Γλωσσάριό του αναφέρει πως ο συγκεκριμένος καρπός ονομάζεται τρουμίθθιν και στον πληθ. τρουμίθκια. Για το δέντρο προσθέτει πως στον πληθ. γίνεται οι τρουμιθκιές και μεγεθ. ο τρούμιθθος (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα τρουμιθκιά,η, 231).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Από τους καρπούς της τρεμιθκιάς, τα τρεμίθκια, παραλάμβαναν το τρεμιθέλαιο. Το τρεμιθέλαιο ή τρουμμιθθόλαδον [τρουμμιθθόλαδον,το = το τερεβινθέλαιο], εκτός από τη χρήση του ως φωτιστικό λάδι και ως θεραπευτικό μέσο, χρησιμοποιούνταν και στη μαγειρική. Ο Φαρμακίδης σημειώνει πως το τρουμιθθόλαδον είναι πολύ εύγεστο τηγανισμένο, αλλά ωμό στη σαλάτα είναι πολύ ανούσιο και σχεδόν αηδιαστικό (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα τρουμιθκιά,η, 231).
Από τους καρπούς της τρεμιθιάς οι Κύπριες νοικοκυρές παρασκεύαζαν τις τρεμιθόπιτες. Οι καρποί τις τρεμιθιάς καταναλώνονταν και νωποί ή ξεροψημένοι με αλάτι ως ξηροί καρποί (Χατζηκυριάκου 2011). Τέλος, οι βλαστοί συλλέγονταν όταν ήταν ακόμα τρυφεροί και είτε καταναλώνονταν νωποί είτε τηγανίζονταν με αβγά. Μερικές νοικοκυρές συντηρούσαν τους βλαστούς σε ξίδι (Χατζηκυριάκου 2011), μια πρακτική που γνωρίζουμε ότι εφαρμοζόταν από την αρχαιότητα.
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Τα τρεμίθια υπήρχαν άφθονα στο Παλαιχώρι [Παλαιχώρι,το = κοινότητα της επαρχίας Λευκωσίας]. Τα κουπάνιζαν [κουπανίζω = κτυπώ στο γουδί] και τα ζύμωναν στο ψωμί και στις πίτες μαζί με σταφίδες. Τα έβαζαν επίσης στις σούπες για το λάδι τους (Ψιλλίτα Ιωάννου 2010, 59).
Σύμφωνα με μαρτυρία κατοίκου του Παλαιχωρίου, από την πίσσα της τρεμιθιάς έκαναν φάρμακο για τις πληγές. «Ο παππούς μου, ο Στυλιανός Ποντικός, έκαμνεν ένα φάρμακο για τες πληγές. Το έλεγε Αποστολικό γιατί έβαζε μέσα 12 είδη, από τα οποία το βασικότερο ήταν η πίσσα της τρεμιθιάς. Το «Π» της πίσσας αντιπροσώπευε τον Απόστολο Πέτρο (Ψιλλίτα Ιωάννου 2010, 152).
Η ρητίνη της τερεβύνθου είναι η πρώτη ύλη της τερεβινθίνης, κοινώς γνωστή ως νέφτι. Στην Κύπρο από τη ρητίνη φτιάχνεται η παφίτικη πίσσα (βλ. σχετικό λήμμα).
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1979 [2002²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Α΄, Γλωσσάριον Γεωργίου Λουκά, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLI, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Χατζηκυριάκου Ν. Γ. (2011), Αρωματικά και αρτυματικά φυτά στην Κύπρο. Από την Αρχαιότητα μέχρι Σήμερα, Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία.
Ψιλλίτα-Ιωάννου Π. (2010), Παλαιχώρι: Ιστορία και Πολιτισμός, Πλατύπους Εκδοτική, Αθήνα.
Πηγή φωτογραφία:
«Φυτό και καρπόι τρεμιθιάς» (http://www.hellenica.de/Griechenland/Zypern/GR/Kapileio04.html)
Αντωνία Ματάλα, Δήμητρα Δημητρίου, Στάλω Λαζάρου, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος
Σιτηρέσιο
Οι Mεζέδες στη διατροφή των Κυπρίων, αναφορά του 1894
H Ρίχτερ περιγράφει τη φιλοξενία στο μοναστήρι του Aγίου Hρακλειδίου...
Τρόφιμα
Τέρμινθος (Τρεμιθιά, τρουμιθκιά)
Οι τρυφερές άκρες της τρεμιθιάς καταναλώνονταν αφού τοποθετούνταν σε ξίδι ή αλατόνερο
Παραδοσιακές Συνταγές
Τρεμιθθόσουπα
Πιάτο του καθημερινού τραπεζιού, που καταναλωνόταν από αγροτικές οικογένειες μετά την εργασία στα χωράφια. Η συνταγή προέρχεται από την Άρμου της Πάφου.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τριμιθιές ξιδάτες
"... τις βράζουμε και τις αφήνουμε να κρυώσουν. Τις βάζουμε σε μία μπουκάλα με ξίδι, νερό και αλάτι." (Παναγιώτα Μικκελή, Κυπερούντα)
