Το αγριοπάλαθο.
Ονομασία - Προέλευση
Πρόκειται για το αγριοπάλαθο (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα ξινιάτος,ο, 323), χόρτο του οποίου τα φύλλα είναι πλατιά, όμοια με τα βάλσαμα. Ο κορμός του είναι εδώδιμος (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξυνιάτος,ο, 413). Από τα φύλλα του φτιάχνουν κουπέπια [ντολμάδες] (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα ξινιάτος,ο, 323; Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξυνιάτος,ο, 413).
ETYM. < ξινιά [ξινάδα] + κατάλ. -άτος (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα ξινιάτος,ο, 323)
Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης και η Ευγενία Πέτρου-Ποιητού ορθογραφούν τη λέξη με -υ αντί -ι (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξυνιάτος,ο, 413; Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Ξυνιατοί, 103).
Σύμφωνα με τον Φαρμακίδη η λέξη και το φυτό απαντά στην Καρπασία. Σημειώνει πως δεν γνωρίζει αν το φυτό απαντά και στην υπόλοιπη Κύπρο και με ποιο όνομα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα ξυνιάτος,ο, 413).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ
Παραδοσιακές Συνταγές
Κολοκάσι με κουπέπια
Αφού τσιγαριστεί το κολοκάσι, προστίθενται από πάνω τα κουπέπια. Ακολουθεί το ταυτόχρονο ψήσιμό τους σε σάλτσα ντομάτας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουπέπια κορνιώτικα με μανιτάρια, νηστίσιμα
"Για τη γέμιση, ψιλοκόβουμε τα μανιτάρια και το κρεμμύδι και τα ψήνουμε για λίγο με το ελαιόλαδο. Κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε το ρύζι, το χυμό λεμονιού και τα μπαχαρικά." (Σταυρούλα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουπέπια με αγκινάρες, νηστίσιμα
"Για τη γέμιση, ψιλοκόβουμε τις αγκινάρες και το κρεμμύδι και τα ψήνουμε για λίγο με το ελαιόλαδο. Κατεβάζουμε από τη φωτιά και προσθέτουμε το ρύζι και τις ντομάτες." (Θεογνωσία Ανδρέου, Κόρνος)
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουπέπια με κληματόφυλλα
Τα κουπέπια με κληματόφυλλα είναι το πιο διαδεδομένο είδος ντολμά στην Κύπρο. Αναφέρεται ότι στην Τσακκίστρα και σε άλλα ορεινά χωριά έφτιαχναν τα κουπέπια με κληματόφυλλα, ενώ στις πεδιάδες…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουπέπια με τους ανθούς
Στη συνταγή αυτή το ίδιο μείγμα από κιμά και ρύζι, που χρησιμοποιείται για την παρασκευή των κουπεπιών, τοποθετείται σε ανθούς κολοκυθιάς. Τα κουπέπια με τους ανθούς αποτελούν αγαπημένη εκδοχή…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουπέπια νηστίσιμα
Για την παρασκευή της νηστίσιμης γέμισης, μαζί με το ρύζι χρησιμοποιούνται διάφορα λαχανικά όπως καρότα, κολοκυθάκια, ντομάτες και κρεμμύδια, ή ακόμη και μανιταράκια.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κρεμμύδια γεμιστά
Για την παρασκευή των γεμιστών κρεμμυδιών, είτε χρησιμοποιείται η ίδια γέμιση με βάση τον κιμά και το ρύζι, όπως και στα κουπέπια, ή παραλείπεται το ρύζι.
Παραδοσιακές Συνταγές
Μπιζέλια με κουπέπια και αγκινάρες
Τα μπιζέλια, οι αγκινάρες, και τα καρότα ψήνονται σε σάλτσα ντομάτας (γιαχνί), ενώ από πάνω τοποθετούνται για ψήσιμο και τα κουπέπια με κληματόφυλλα.