Υπόλειμμα του λειωμένου χοιρινού λίπους.
Ονομασία - Προέλευση
Οι τιτσιρίες ή τσιρίντζ̆ια είναι μικρά τσιγαρισμένα κομμάτια χοιρινού λίπους (Ξιούτας 1978, 152; Γιαγκουλλής 2014, λημμα τσιρίντζ̆ιν,το, 565), τα οποία αλατίζονταν και φυλάγονταν για λίγες μέρες, ως είχαν, ή περισσότερες, μέσα σε πηκτή μύλλαν (Ξιούτας 1978, 152).
ΕΤΥΜ. < τίτσιρος, δηλ. γυμνός, επειδή τηγανίζονται για να αφαιρεθεί όλο το λίπος, γυμνούνται του λίπους (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα τιτσιρίδες,οι, 40)
Ονομάζονταν και τσιρίντζ̆ες.
Ήταν τα υπολείμματα από την τήξη της μύλλας στο τηγάνι.
** Για τη συνταγή των τιτσιρίων, βλ. λήμμα τιτσιρί(δ)ες,οι στην κατηγορία Παραδοσιακές Συνταγές. Επίσης, για συνταγές με κύριο συστατικό τις τιτσιρίες, βλ. στην ίδια κατηγορία τα λήμματα τιτσιρί(δ)ες πιλάφι,οι και τιτσιρί(δ)ες σουβλάκια,τα.
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Τα υπολείμματα από την τήξη της μύλλας στο τηγάνι, τις τιτσιρίες ή τσιρίντζ̆ες, έβρισκαν κι αυτά τη θέση τους στη διατροφή των Κυπρίων. Τις τιτσιρίες τις έτρωγαν όσο ήταν ζεστές ως αλμυρό μεζέ (Κυπριανού 1970), ενώ σε κάποια χωριά αναφέρεται ότι τις έδιναν με λεμόνι στα παιδιά, ως προσφάγι μαζί με ψωμί. Με τις τιτσιρίες φτιάχνονταν οι τιτσιρόπιττες (επίσης τσιριγκόπιττες ή τσιριγγοπούλλες). Κάποιες νοικοκυρές τις διατηρούσαν σε μύλλαν. Με τις τιτσιρίες φτιάχνονταν οι τιτσιρόπιττες που στο χωριό Τσακκίστρα τις έτρωγαν με ζάχαρη. Σε άλλες περιοχές πάλι, τις χρησιμοποιούσαν ως συνοδευτικό των γιαχνιστών φαγητών (Ξιούτας 1978, 152).
Με τις τιτσιρίες φτιάχνονταν ένα γλυκό, τις τιτσιρόπιττες (γνωστές επίσης και ως τσιριγκόπιττες ή τσιριγγοπούλλες).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Οι στίχοι του ποιήματος «Τσιαττίσματα-γυρίσματα τζιαι του χωρκού μαντάτα» σκιαγραφούν τη σημασία αυτού του υποδεέστερου είδους στη διατροφή των χωρικών:
«Στο θέρος που πηαίνναμεν, παίρναμεν τιστιρίδες,/
Ππελάφιν ήταν το φαϊν, / μάτσιες τζιαι τηανίτες. ….
Με τιτσιρίδες ήτανε/ γεμάτον το σταμνούϊν,/τζι’ η μίλλα ήταν πόπαστον/ τζιαι πόλικον χαλλούμιν» (Λαζάρου 2004, 28-29).
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2014), Θησαυρός της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικός, Ετυμολογικός, Φρασεολογικός και Ονοματολογικός, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,74, Λευκωσία.
Κυπριανού Χ. Στ. (1970), Μερικές κυπριακές τροφές του χωριού Τσακκίστρα, Εκδόσεις Γυμνασίου Λαπήθου, Λάπηθος.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Λαζάρου Ξ. (2004), Της Κύπρου τα τσιαττίσματα τζιαι του χωρκού μαντάτα, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Ξιούτας Π. (1978), Κυπριακή λαογραφία των ζώων, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XXXVIII, Λευκωσία.
Αντωνία Ματάλα, Δήμητρα Δημητρίου, Αργυρώ Ξενοφώντος
Σιτηρέσιο
διατροφικές συνήθειες των γεωργών
Ο γεωργός ξεκινούσε τη μέρα του πριν τα χαράματα, συνήθως στις 2 ή 3 το πρωί με ένα δυναμωτικό πρωινό που περιλάμβανε συνήθως σούπα με πουρκούριν [πουρκούριν,το = το πλιγούρι] και φιδέν [...] Γύρω…
Παραδοσιακές Συνταγές
τιτσιρ(ιδ)όπιττες,οι
Πρόκειται για πίτες με τιτσιρίδες, τηγανητά, δηλαδή, κομμάτια χοιρινού λίπους.
Παραδοσιακές Συνταγές
τιτσιρί(δ)ες πιλάφι,οι
Με την προσθήκη των λιπαρών τιτσιρίδων, το κοινό πουρκούρι (πιλάφι πουργούρι) αποκτά ιδιαίτερη γεύση και άρωμα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τιτσιρί(δ)ες σουβλάκια
"Τηγανίζουμε τις τιτσιρίδες και μετά βάζουμε μαϊντανό και λεμόνι. Τις βάζουμε πάνω στα ξυλάκια και τις τρώμε σαν σουβλάκι. (Ιφιγένεια Ελευθερίου, Κυπερούντα)
Παραδοσιακές Συνταγές
τιτσιρί(δ)ες,οι
"Κόβουμε το λίπος του χοίρου σε μικρά κομμάτια. Τα τηγανίζουμε μέχρι να σουρώσουν καλά" (Προφ. μαρτυρία: Παναγιώτα Μικκελή, 41 ετών, Κυπερουντα - Λεμεσός, στις Κουρρή και Λαζάρου 2007, αδημοσίευτα…