«Αλεύρι για ζύμωμα»
Πηγή: Στάλω Λαζάρου (Λετύμπου, 2016)
Αλμυρή πίτα της Καθαράς Δευτέρας, από αλεύρι, αλάτι και νερό. Το βράδυ, ένα κομμάτι της πίτας έμπαινε κάτω από το προσκέφαλο των νεαρών κοπέλων που ευελπιστούσαν να ονειρευτούν, έτσι, τον μέλλοντα σύζυγό τους.
Ονομασία - Προέλευση
αλμυρή πίττα από αλεύρι, νερό και αλάτι
ΕΤΥΜ. < αρμυρή + κουλλούρα
'Ηταv πίτα αλμυρή, από αλεύρι κoσκιvισμέvo και ζυμωμέvo με τo αριστερό χέρι, ψημέvo σε κεραμίδι. Μετά τov εσπεριvό έτρωγαv έvα κoμμάτι και τo υπόλoιπo τo έβαζαv στo πρoσκέφαλo για vα ovειρευτoύv τον μέλλοντα σύζυγό τους (Παπαχαραλάμπoυς 1965, 180-181).
Για τη μαντεία του μέλλοντος συζύγου συνηθέστερη είναι η πίτα της Δευτέρας της Καθαρής. Οι νεαρές κοπέλες μένουν νηστικές τη Δευτέρα της Καθαρής και «σείζουν αλεύρι αξινόστραφα», δηλαδή με το αριστερό τους χέρι. Το ζυμώνουν, επίσης, με το αριστερό και κάνουν μια πίτα, την οποία ψήνουν στα κάρβουνα (Παπαχαραλάμπους 1948, 27-28).
Κατά την Καθαρή Δευτέρα οι νοικοκυρές ζυμώνουν την αλμυροκουλούρα, της οποίας το αλεύρι κοσκινίζουν με το αριστερό χέρι και ψήνεται πάνω σε γάστρα, πάντα με το αριστερό χέρι. Το ανάποδο έχει σχέση με τη μαγεία, δηλαδή γίνεται κάτι ανάποδα, για να πετύχει κάτι άλλο (Γιαγκουλλής 2008, 108).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Τη Δευτέρα της Καθαράς, oι vεάvιδες πρoσπαθoύσαv vα πρoβλέψoυv τoν μέλλovτα σύζυγo με τηv «αρμυρoκoυλλoύραv». Μετά τov εσπεριvό της καθαράς Δευτέρας έτρωγαv έvα κoμμάτι και τo υπόλoιπo τo έβαζαv στo πρoσκέφαλo για vα ovειρευτούv τον μέλλοντα σύζυγό τους (Παπαχαραλάμπoυς 1965, 180-181; Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου 2001).
Κατά τη δύση του ήλιου, αφού επιστρέψουν από τον εσπερινό, κόβουν ένα κομμάτι από την πίττα και το τρώνε. Το υπόλοιπο το βάζουν κάτω από το προσκέφαλό τους και κοιμούνται. Με αυτό το τρόπο πιστεύεται ότι το βράδυ θα δουν στο όνειρο τους τον μέλλοντα σύζυγο τους ή τον δρόμο που οδηγεί στο χωριό του μέλλοντος συζύγου. Αν δεν δουν δρόμο στο όνειρο τους, τότε σημαίνει πως ο σύζυγος τους θα είναι από το δικό τους χωριό. Αν το ίδιο επαναληφθεί τρεις φορές, τότε πιστεύεται ότι θα πετύχουν και όμορφο σύζυγο (Παπαχαραλάμπους 1948, 27-28).
Παλαιότερα τη μέρα αυτή κατασκευαζόταν και η πίτα της Καθαρής Δευτέρας (αρμυροκουλλούρα). Σκοπός της πίτας ήταν η πρόβλεψη της τύχης των ελεύθερων κοριτσιών και αγοριών με τρόπο θαυμαστό. Η κοπέλα που θα ζύμωνε την πίτα έπρεπε να ακολουθήσει την εξής διαδικασία: Να μείνει νηστική όλη μέρα. Το απόγευμα έσειζε αλεύρι με το (αριστερό) χέρι και ζύμωνε πάλι με το (αριστερό). Αφού ζύμωνε την πίτα, την έψηνε πάνω στο σάτζ̆ιν [σάτζ̆ιν,το = μαγειρικό σκεύος, πήλινος αβαθής δίσκος με δυο λαβές ή μεταλλική πλάκα πάνω στην οποία έψηναν πίτες] με το (αριστερό). Μετά έτρωγε τρεις βούκκους [βούκκος,ο = η μπουκιά] και έδινε και στον σκύλο και στον γάτο. Την υπόλοιπη την έβαζε κάτω από το μαξιλάρι. Το βράδυ στον ύπνο της θα έβλεπε ποιον θα παντρευόταν και σε ποια γειτονιά θα πήγαινε (Γιαγκουλλής 2008, 68).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2008), Κυπριακά ήθη και έθιμα του κύκλου της ανθρώπινης ζωής, του εορτολογίου και των μηνών με στοιχεία γεωργικής λαογραφίας (Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών αρ. 67), Θεοπρες Λτδ., Λευκωσία.
Παπαχαραλάμπους Γ. Χ. (1948), «Πρόκλησις μαντικών ονείρων και λατρεία του Αδώνιδος εν Κύπρω», Κυπριακαί Σπουδαί Ι΄ (1946), 25-35.
Παπαχαραλάμπους Γ. Χ. (1965), Κυπριακά ήθη και έθιμα, Δημοσιεύματα Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών, 3, Λευκωσία.
Ριζοπούλου-Ηγουμενίδου Ε. (2001), «Οι αλυκές και τo αλάτι της Κύπρoυ κατά τoυς Νεότερoυς Χρόvoυς. Ο ρόλoς τoυ αλατιoύ στηv παραδoσιακή ζωή», Το ελληνικό αλάτι (Η´ Τριήμερο Εργασίας, Μυτιλήνη, 6-8 Νοεμβρίου 1998), Υπoυργείo Αιγαίoυ - Πoλιτιστικό Τεχvoλoγικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα, 303-314.
Πηγή φωτογραφίας:
«Αλεύρι για ζύμωμα» (Στάλω Λαζάρου (Λετύμπου, 2016))
Ήβη Μιχαήλ, Ελένη Χρίστου / Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος
Παραδοσιακές Συνταγές
αβκωτές,οι, κουκκουρκά,η, κουλλούρκα μυλλωμένα,τα
Συνταγή για ζύμωμα κουλουριών και παξιμαδιών, με τη χρήση ζωικού ή φυτικού λίπους. Το ίδιο ζυμάρι το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή αβκωτών, πασχαλινών ζυμωμάτων διαφόρων μορφών με κόκκινο αβγό…
Τρόφιμα
αλεύριν,το
Το αλεύρι αποτελεί διαχρονικά τη βασική πρώτη ύλη για την παρασκευή των διαφόρων ζυμωμάτων, με κυριότερο το ψωμί.
Τρόφιμα
αρκατένα,τα
Ξεχωριστό είδος κουλουριών που ζυμώνονται με προζύμι από ρεβίθια. Για να πετύχει ο αρκάτης, δηλαδή το προζύμι για τα αρκατένα, πρέπει τα ρεβίθια να είναι καλόψητα.
Παραδοσιακές Συνταγές
άρτος,ο
Είδος ψωμιού, το οποίο συνδέεται με το τελετουργικό της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Άρτοι ζυμωμένοι στα σπίτια προσφέρονταν παλαιότερα στους ναούς για την αρτοκλασία, τη θεία κοινωνία κ.ά.
Τρόφιμα
Γαλένα
Πασχαλινά κουλούρια. Τα γαλένα φτιάχνονταν σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στην Πάφο, και ήταν ζυμωμένα με ζάχαρη και γάλα.
Τρόφιμα
γλισταρκά,η
Κουλούρι μεγάλο και λεπτό. Μέσα στο κουλούρι διασταύρωναν λεπτά κορδόνια ζυμάρι σε διάφορα σχέδια.
Τεχνικές Παραγωγής
Διαδικασία παραγωγής ψωμιού
Περιγράφεται η διαδικασία παραγωγής ψωμιού, άλεσμα σιταριού, προζύμι, ζύμωμα, φούρνισμα, διάφορα είδη ψωμιών κ.λ.π.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουλλούρκα κορνιώτικα
".. κόβουμε από τη ζύμη ένα κομμάτι, το περνάμε μέσα από το σησάμι το οποίο το έχουμε τοποθετήσει σε μία πετσέτα και το πλάθουμε σε κουλούρια μακρόστενα, στρογγυλά. Δημιουργούμε πασχαλινές κούκλες,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουλλούρκα παραδοσιακά
Μετά την παρασκευή της ζύμης, τα κουλούρια πλάθονται σε διάφορα σχήματα, όπως δακτυλιές, κυκλικά, αλλά και αυγωτές, βατραχάκια, ζεμπυλούθκια, σταυροκούλουρα κ.λπ. για τις εορταστικές περιστάσεις.…
Χώροι Παραγωγής
Μάνασσα ή Παστός
Τοίχος όπου ήταν κρεμασμένα τα προικιά της νύφης, ανάμεσα και τα διάφορα ζυμώματα που ετοίμαζαν
Τρόφιμα
Μηλιά
Συμβολικό παιχνίδι που παιζόταν στα τραπέζια του γάμου τη Δευτέρα. Συνδέεται με τα ζυμώματα και τη μαντική
Παραδοσιακές Συνταγές
Παννυσία
"... την τοποθετείς σε πανέρι το οποίο περιέχει μέσα σησάμι και γλυκάνισο μέχρι να πιάσει παντού. Την τοποθετείς πίσω στην σανιδιά και της δίνεις το τελικό στρογγυλό σχήμα. Τέλος την σχίζεις…
Τεχνικές Παραγωγής
Παραδοσιακά ζυμώματα- διαδικασία παρασκευής (μελέτη)
Στην επισυναπτόμενη μελέτη περιγράφεται η διαδικασία παρασκευής των παραδοσιακών κυπριακών ζυμωμάτων.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίττα της σάτζιης με γαλατόκρεμα και γλυκά του κουταλιού
Σε αυτή τη σύγχρονη διασκευή της συνταγής για πίττες της σάτζιης επιχειρούνται νέοι γευστικοί συνδυασμοί, που δεν ξεφεύγουν ωστόσο από τη γνωστή παλέτα γεύσεων της κυπριακής παραδοσιακής κουζίνας.
Τρόφιμα
Χριστουγεννιάτικα παραδοσιακά ζυμώματα
Τα παραδοσικά ζυμώματα των Χριστουγέννων περιλαμβάνουν : τα «χριστόψωμα», τις «γεννόπιτες» και τα «κουλούρια» σε διάφορα σχήματα και ονομασίες.