«Ζυμώματα διαφόρων σχημάτων. Το βορτακούδι διακρίνεται πάνω δεξιά. Στα υπόλοιπα περιλαμβάνονται γλισταρκά, ζεμπυλούθκια και ψάρι»
Πηγή: Μαρία Θεοφάνους
Είδος σησαμωτού κουλουριού των Χριστουγέννων, σε σχήμα μικρού βατράχου.
Ονομασία - Προέλευση
Είδος κουλουριού σε σχήμα βατράχου, ένα από τα σησαμωτά που παρασκευάζαν τα Χριστούγεννα. Τα σησαμωτά αυτά ανάλογα με το σχήμα τους έχουν διάφορες ονομασίες (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2007, 267-268).
βόρτακος (ο) = βάτραχος, πληθ. βόρτατζ̆οι (οι)
βορτακούδιν (το) = βατραχάκι, πληθ. βορτακούδκια (τα)
(Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα βόρτακος,ο, 9)
Τα βορτακούδκια παρασκευάζονταν με μικρό κομμάτι ζύμης από εκείνη που ετοίμαζαν ήδη για τα μεγαλύτερα ψωμιά (βλ. λήμμα σησαμωτά,τα στην κατηγορία Τρόφιμα).
«Την παραμονήν των Χριστουγέννων επυρώνναμεν [ανάβαμε] τους φούρνους τζι εκάμναμεν κουλλούρκα μιάλα τζαι μιτσιά τζαι την βασιλόπιτταν. Τα κουλλούρκα ήτουν με σησάμιν, εκάμναμεν βορτάκους, το ζεμπύλιν τζαι ψάριν της θάλασσας. Όσες είχασιν τζαι μωρά εκάμναν τζαι πούππες [κούκλες] με το ζυμάριν τζι εψήνναν τες» (Μαυροκορδάτος 2003, 351).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Παρασκευάζονται τα Χριστούγεννα.
Η παρασκευή σησαμωτών σε σχήμα βατράχων είναι συμβολική, αφού σύμφωνα με μια παλιά παράδοση ο βάτραχος ευλογήθηκε από τον Χριστό, όταν έφερε νερό για να σβήσει τη φωτιά που άναψαν οι Εβραίοι για να τον κάψουν (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2007, 267-268).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. και Πρωτοπαπά Κ. (2007), «Κυπριακά παραδοσιακά ζυμώματα», Φούρνοι και παραδοσιακά ζυμώματα στη Θράκη, το Αιγαίο και την Κύπρο (Πρόγραμμα Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος), Θήρα, 261-278.
Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.
Πηγή φωτογραφίας:
«Ζυμώματα διαφόρων σχημάτων. Το βορτακούδι διακρίνεται πάνω δεξιά. Στα υπόλοιπα περιλαμβάνονται γλισταρκά, ζεμπυλούθκια και ψάρι» (Μαρία Θεοφάνους)
Σάββας Πολυβίου, Ελένη Χρίστου / Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος
Παραδοσιακές Συνταγές
αβκωτές,οι, κουκκουρκά,η, κουλλούρκα μυλλωμένα,τα
Συνταγή για ζύμωμα κουλουριών και παξιμαδιών, με τη χρήση ζωικού ή φυτικού λίπους. Το ίδιο ζυμάρι το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή αβκωτών, πασχαλινών ζυμωμάτων διαφόρων μορφών με κόκκινο αβγό…
Τρόφιμα
αβκωτή,η
Πασχαλινό έδεσμα. Οι γυναίκες, αφού ζύμωναν τις κουλούρες και τις φλαούνες, έκαναν μικρές θήκες σε σχήμα σαλιέρας, δηλαδή αλατοθήκης, μέσα στις οποίες τοποθετούσαν όρθια συνήθως ένα ή δύο αβγά ψημένα…
Τρόφιμα
αλεύριν,το
Το αλεύρι αποτελεί διαχρονικά τη βασική πρώτη ύλη για την παρασκευή των διαφόρων ζυμωμάτων, με κυριότερο το ψωμί.
Τρόφιμα
αρκατένα,τα
Ξεχωριστό είδος κουλουριών που ζυμώνονται με προζύμι από ρεβίθια. Για να πετύχει ο αρκάτης, δηλαδή το προζύμι για τα αρκατένα, πρέπει τα ρεβίθια να είναι καλόψητα.
Τρόφιμα
αρμυροκουλλούρα,η
Αλμυρή πίτα της Καθαράς Δευτέρας, από αλεύρι, αλάτι και νερό. Το βράδυ, ένα κομμάτι της πίτας έμπαινε κάτω από το προσκέφαλο των νεαρών κοπέλων που ευελπιστούσαν να ονειρευτούν, έτσι, τον μέλλοντα…
Παραδοσιακές Συνταγές
άρτος,ο
Είδος ψωμιού, το οποίο συνδέεται με το τελετουργικό της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Άρτοι ζυμωμένοι στα σπίτια προσφέρονταν παλαιότερα στους ναούς για την αρτοκλασία, τη θεία κοινωνία κ.ά.
Τρόφιμα
άρτος,ο - αφράντα,η
Οι άρτοι παρασκευάζονταν σε ειδικές περιπτώσεις όπως στις εορτές Αγιών, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, στους γάμους και τα μνημόσυνα ως προσφορά στην εκκλησία.
Τρόφιμα
Γαλένα
Πασχαλινά κουλούρια. Τα γαλένα φτιάχνονταν σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στην Πάφο, και ήταν ζυμωμένα με ζάχαρη και γάλα.
Παραδοσιακές Συνταγές
γαλοπούλα γεμιστή,η
Κατά τα νεότερα χρόνια, απαραίτητο συμπλήρωμα στο πλούσιο γιορταστικό τραπέζι των Χριστουγέννων είναι η γεμιστή γαλοπούλα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Γεννόπιττες
Παραδοσιακά, μεγάλα ψωμιά των Χριστουγέννων. Οι γεννόπιττες διακοσμούνταν συνήθως με σταφίδες ή με διάφορα "πλουμιά" (σχέδια, μοτίβα). Χαρακτηριστικότερο "πλουμί" ήταν ο σταυρός, καμωμένος από…
Τρόφιμα
Γεννόπιττες
Ψωμιά των Χριστουγέννων. Οι γεννόπιττες είχαν στρογγυλό σχήμα και μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από αυτό των ψωμιών. Τις στόλιζαν (πλούμιζαν) με μικρά φύλλα, μικρά σταυρουδάκια κλπ.
Τρόφιμα
Ζεμπιλούδκια (σησαμωτά)
(Ζεμπιλούδκια, Ζεμπυλούδκια, Ζεμπιλούθκια ή Συριούδκια)Σησαμωτά σε σχήμα Ζεμπιλιού.Τα ζεμπιλούδκια ή συριούδκια (από το αρχαίο σπυρίς, ζεμπίλι), γίνονται συμβολικά, για να ευλογηθεί το ζεμπίλι του…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουλλούρκα κορνιώτικα
".. κόβουμε από τη ζύμη ένα κομμάτι, το περνάμε μέσα από το σησάμι το οποίο το έχουμε τοποθετήσει σε μία πετσέτα και το πλάθουμε σε κουλούρια μακρόστενα, στρογγυλά. Δημιουργούμε πασχαλινές κούκλες,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουλλούρκα παραδοσιακά
Μετά την παρασκευή της ζύμης, τα κουλούρια πλάθονται σε διάφορα σχήματα, όπως δακτυλιές, κυκλικά, αλλά και αυγωτές, βατραχάκια, ζεμπυλούθκια, σταυροκούλουρα κ.λπ. για τις εορταστικές περιστάσεις.…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κούμουλλα
Τα κούμουλλα φτιάχνονταν σε διάφορες εορταστικές περιστάσεις, όπως τα Χριστούγεννα και οι ονομαστικές εορτές. Σε ορισμένες περιοχές προσφέρονταν για το κάλεσμα στο γάμο, ενώ συνδέονταν κατεξοχήν με…
Παραδοσιακές Συνταγές
Λαόπιττες
"Στα πιο παλιά χρόνια ετρατάραν τους φιλοξενούμενους τους. Τις φτιάχναμε όταν είχαμε περίσσεμα που τη μίλλα του χοίρου, ειδικά τα Χριστούγεννα που εβρέθετουν ούλο το σόι." (Μαρίνα Κάττου, Βουνί…
Χώροι Παραγωγής
Μάνασσα ή Παστός
Τοίχος όπου ήταν κρεμασμένα τα προικιά της νύφης, ανάμεσα και τα διάφορα ζυμώματα που ετοίμαζαν
Παραδοσιακές Συνταγές
Μελομακάρονα γεμιστά
Τα χριστουγεννιάτικα αυτά γλυκά περιέχουν γέμιση από καρύδια, κανέλα και ζάχαρη, σε περίβλημα από ζύμη. Αφού ψηθούν, περιχύνονται με σιρόπι και πασπαλίζονται με καρύδια.
Τεχνικές Παραγωγής
Παραδοσιακά ζυμώματα- διαδικασία παρασκευής (μελέτη)
Στην επισυναπτόμενη μελέτη περιγράφεται η διαδικασία παρασκευής των παραδοσιακών κυπριακών ζυμωμάτων.
Παραδοσιακές Συνταγές
σησαμόπιττες,οι
Η συνταγή προέρχεται από τη Μαραθάσα. Οι σησαμόπιττες ήταν ένα από τα προϊόντα που πουλούσαν οι Μαραθεύτες στα πανηγύρια μαζί με οπωρικά, ξηρούς καρπούς, σουσιούκκον και παστέλλιν.
Παραδοσιακές Συνταγές
σησαμωτά,τα
Τα αρτοπαρασκευάσματα αυτά συνηθίζονταν σε όλα τα χωριά της Κύπρου. Φτιάχνονταν ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα και το Πάσχα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Φοινικωτά
Γλυκό των Χριστουγέννων, που απαντάται σιροπιαστό ή πασπαλισμένο με ζάχαρη. Στη συνταγή αυτή, τα φοινίκια τοποθετούνται ολόκληρα στο εσωτερικό της ζύμης, αφού πρώτα τα κουκούτσια τους αντικατασταθούν…
Τρόφιμα
Χριστουγεννιάτικα παραδοσιακά ζυμώματα
Τα παραδοσικά ζυμώματα των Χριστουγέννων περιλαμβάνουν : τα «χριστόψωμα», τις «γεννόπιτες» και τα «κουλούρια» σε διάφορα σχήματα και ονομασίες.