«Γαλατούνα (τζ̆όχχος)»
Πηγή: Ixitixel, https://pms.wikipedia.org/wiki/Sonchus_oleraceus#/media/File:Sonchus_oleraceus_Bluetenstand.jpg
Αγριόχορτο της κυπριακής φύσης, το οποίο πήρε το όνομά του από τον γαλακτώδη χυμό των φύλλων του. Το έτρωγαν βραστό με λαδόξιδο.
Ονομασία - Προέλευση
ζοχός [ζόχος,ο = αγκαθωτό, ποώδες ζιζάνιο που χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή ή τρώγεται βραστό ως λαχανικό] (Μπαμπινιώτης 2005, λήμα ζοχός (ο), 713) /το φυτό φλόμος, φιδόχορτο (Γιαγκουλής 2009, λήμμα γαλατούνα,η, 113 και λήμμα τζ̆όχχος,ο, 473) / άγριο χόρτο, εδώδιμο όταν μαγειρευτεί (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γαλατούνες,οι, 139)
ΕΤΥΜ. γαλατούνα < γάλα + κατάλ. -ούνα (Γιαγκουλής 2009, λήμμα γαλατούνα,η, 113)
τζ̆ιόχχος/τζ̆όχχος < μεσν. ζόχος < αρχ. σόγχος (Γιαγκουλής 2009, λήμμα τζ̆όχχος,ο, 473)
Επιστημονική ονομασία: sonchus oleraceus (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γαλατούνα, 34)
πληθ. γαλατούνες (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γαλατούνες,οι, 139)
Η λέξη σε κάποιες περιοχές απαντάται και ως γαλατούνια (τα) (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γαλατούνες,οι, 139). Επίσης, το συγκεκριμένο χόρτο είναι γνωστό και ως ζαλατούνα, γαλατόχορτο και γαλόχορτο, κοινώς φλόμος, τσούννα (Γιαγκουλής 2009, λήμμα γαλατούνα,η, 113 και λήμμα γαλατόχορτον - γαλόχορτον,το, 113 αντίστοιχα)
Το φυτό πήρε το όνομά του από τον γαλακτώδη χυμό των φύλλων του (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γαλατούνα, 34).
Οι γαλατούνες τρώγονται βραστές με λαδόξινο (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γαλατούνα, 34).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Με το συγκεκριμένο χόρτο συνδέεται η παροιμία: «Τον κάουρον αντάν τον δακκάνει κουφή, τρώει ντζιόχχον τζαι γιανίσκει» (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γαλατούνα, 149).
Γιαγκουλλής Κ. Γ. (2009), Θησαυρός Κυπριακής Διαλέκτου. Ερμηνευτικό, Ετυμολογικό, Φρασεολογικό και Ονοματολογικό Λεξικό της Μεσαιωνικής και Νεότερης Κυπριακής Διαλέκτου, Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών,70, Εκδόσεις Theopress, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Πηγή φωτογραφίας:
«Γαλατούνα (τζ̆όχχος)» (Ixitixel, https://pms.wikipedia.org/wiki/Sonchus_oleraceus#/media/File:Sonchus_oleraceus_Bluetenstand.jpg)
Τόνια Ιωακείμ, Στάλω Λαζάρου / Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος
Γαλατούνα.
Πηγή: Sten, https://pms.wikipedia.org/wiki/Sonchus_oleraceus#/media/File:Sonchus-oleraceus-habit.JPG
Παραδοσιακές Συνταγές
Αγριόχορτα με κιτρόμηλο, καρπασίτικα
Πιάτο με άγρια χόρτα της κυπριακής φύσης. Τρώγεται ζεστό ή κρύο.
Τρόφιμα
απλωταρκά,η
Αυτοφυές εδώδιμο αγριόχορτο με μικρά, αλλά όχι σκληρά αγκάθια. Τα νεαρά φύλλα, αφού καθαριστούν, τρώγονται είτε ωμά (είναι στυφά), είτε βραστά.
Τρόφιμα
αρκοκολόκασον,το
Το φυτό Άρον του Διοσκουρίδη (Arum dioscoridis), του οποίου η ρίζα είναι εδώδιμη. Σε εποχές μεγάλης σιτοδείας χρησιμοποιήθηκε ως υποκατάστατο του κοκολασιού.
Τρόφιμα
αρκολάχανον,το
Άγριο χόρτο, του οποίου τα φύλλα και οι βλαστοί μαγειρεύονται μαζί με διάφορα όσπρια ή βραστά. Συλλέγεται από τον Γενάρη ως τον Απρίλη.
Τρόφιμα
αρκόπρασον,το
Το αγριόπρασο μαγειρεύεται μαζί με τον βολβό του. Το χρησιμοποιούν ως τηγάνιση σε διάφορα είδη μαγειρέματος, τρώγεται βραστό με λαδολέμονο ή το προσθέτουν σε όσπρια. Τρώγεται επίσης φρέσκο μαζί με…
Τρόφιμα
αρκοσελλενού(δ)ιν,το
Άγριο, εδώδιμο σέλινο, μικρού μεγέθους. Καταναλώνονται τα φύλλα και οι τρυφεροί βλαστοί του, βραστά, τηγανιτά ή σε σούπες και σάλτσες.
Τρόφιμα
αρκοσταφί(δ)α,η
Είδος άγριου χόρτου, που περιλαμβάνεται στα φαρμακευτικά φυτά της Κύπρου. Ανθίζει από τον Ιούλη μέχρι τον Οκτώβρη σε ξηρές βουνοπλαγιές, παρά τους δρόμους στον Αγρό, Γερατζιές, Πεδουλά και Λεύκαρα.
Τρόφιμα
αρκοτζ̆ινάρα (αρκοτζινάρα),η
Η αγριαγκινάρα τρώγεται φρέσκα και μαγειρεμένη. Οι μίσχοι συνοδεύουν βραστά όσπρια, κυρίως φασόλια και λουβιά. Οι αγκινάρες τους γίνονται βραστές, τηγανίζονται με αβγά ή με κρέας και πατάτες στην…
Παραδοσιακές Συνταγές
πουρέκκια με αρκοσπάναχα και άλλα χόρτα,τα
Για την παρασκευή της νηστήσιμης και θρεπτικής γέμισης των πουρεκκιών, τα άγρια χόρτα αναμειγνύονται με πλιγούρι, φιδέ και κρεμμύδι.
Παραδοσιακές Συνταγές
σ̆σ̆επαστές (σσεπαστές) με αρκοσπάναχα και άλλα χόρτα,οι
Οι σσεπαστές με γέμιση από χόρτα ονομάζονταν χορτόπιττες ή χορτερές. Περιείχαν αυτοφυή χόρτα όπως άγρια σπανάκια, άγρια λάχανα (σέσκουλα), λαψάνες, ξινιατούς και άλλα είδη χόρτων που μαζεύονταν από…
Τρόφιμα
Χορταρικά κάμπου
Χόρτα του κάμπου ή του βουνού Αναφορά στα ακόλουθα: «χωστές», ραδίκια, «βουλιά», «γαλατούνες» «τρισατσίες», «πίγκαλλους» ή «πάγκαλλους», «τσακρίθκια» (στρουθκιά), «καυκαρούες» (…