αρτύματα,τα

Ο Αρχιμ. Κυπριανός, στο βιβλίο του «Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου», αναφέρεται στα είδη των ευφραντικών και αρτυμάτων που παράγονταν κατά τον 18ον αιώνα στο νησί: «'Αλας λευκόν, και αφθονονοπάροχον, εκ του οποίου φορτώνονται καράβια δι' άλλους τόπους από τας δύο λίμνας. Κρόκος, ή ζαφεράς εκλεκτός, ευώδης, αλλ' ολίγος γίνεται. Σινάπιον, και σουμάκιν. Εγίνετο και μάννα ολίγη, αλλά την αμέλησαν οι του νυν καιρού εντόπιοι, και ουδέ την εγνωρίζουσι» (Κυπριανός Αρχιμ. 1788, 544).
Στο πιο πάνω απόσπασμα, από τα αρτύματα μνημονεύονται ο κρόκος (ή σαφρόν), το σινάπι, το σουμάκι και η μάννα.
Η ποιότητα του κρόκου ήταν, όπως αναφέρεται, εξαίρετη, αλλά η ποσότητα που παραγόταν λίγη. Πολύ λίγη η παραγωγή και της μάννας, η οποία και εν τέλη εγκαταλείφθηκε.
Σε πολύ μεγάλες ποσότητες παραγόταν από δύο αλυκές αλάτι, από το οποίο γινόταν εξαγωγή σε πολύ μεγάλες ποσότητες.

Σύμφωνα με τον Π. Γεννάδιο (1914, 165), κατά τις αρχές του 20ού αιώνα, σε κάποια ορεινά χωριά της Κύπρου καλλιεργούσαν το φυτό Αψίνθιον το δρακόντιον ή Αρτεμισία η δρακόντιος (Artemisia dracunculus). Από αυτό παρήγαν το στραχούρι ή τραχούρι (εστραγκόν), το οποίο χρησιμοποιούσαν ως αρτυματικό και για να αρωματίσει το ξίδι.

Στα αρτύματα που χρησιμοποιούνταν στην κυπριακή κουζίνα, συμπεριλαμβάνονται και άλλα είδη μπαχαρικών, όπως ο μαυρόκοκκος (βλ. σχετικό λήμμα στην κατηγορία Τρόφιμα), καθώς και αρτυματικά φυτά, όπως τα κρίταμα (βλ. λήμμα κάρταμον,το στην κατηγορία Τρόφιμα).