«Αβκωτή»
Πηγή: http://www.rizokarpason.com/sintages1.htm
Πασχαλινό έδεσμα. Οι γυναίκες, αφού ζύμωναν τις κουλούρες και τις φλαούνες, έκαναν μικρές θήκες σε σχήμα σαλιέρας, δηλαδή αλατοθήκης, μέσα στις οποίες τοποθετούσαν όρθια συνήθως ένα ή δύο αβγά ψημένα και κόκκινα.
Ονομασία - Προέλευση
κουλούρι σε σχήμα αβγοθήκης, με κόκκινο αβγό στο κέντρο / πασχαλινό τσουρέκι με κόκκινο αβγό στη μέση, κουλούρι στη μέση του οποίου υπάρχει ψημένο αβγό για μνημόνευση του νεκρού (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα αβκωτή,η, 32)
Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης σημειώνει πως πρόκειται για πασχαλινό έδεσμα για τα παιδιά (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αυκωτή,η, 295-6).
Οι Κυπρή - Πρωτοπαπά αναφέρουν ότι γυναίκες έδιναν στο ζυμάρι σχήμα θήκης και τοποθετούσαν πάνω κόκκινα αβγά (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130).
ΕΤΥΜ. < αβκόν [ο όρος αβκόν στη κυπριακή διάλεκτο σημαίνει αβγό (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130)] + κατάλ. -ωτή (Γιαγκουλλής 2009, λήμμα αβκωτή,η, 32)
Ο Ξενοφών Π. Φαρμακίδης ορθογραφεί τη λέξη με -αυ- (αυκωτή) (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αυκωτή,η, 295-6).
Σε μερικά χωριά οι αβκωτές ονομάζονταν αβκωτήρες.
Οι γυναίκες, αφού ζύμωναν τις κουλούρες και τις φλαούνες, έκαναν μικρές θήκες σε σχήμα σαλιέρας, μέσα στις οποίες τοποθετούσαν όρθια ένα ή δύο αυγά ψημένα και κόκκινα. Τις έψηναν σε φούρνο, αλλά τις τοποθετούσαν κοντά στο στόμιο, για να μπορούν να τις βγάζουν έξω εύκολα μιας και ψήνονταν πολύ γρήγορα (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αυκωτή,η, 295-6).
Η ζύμη για τις αβκωτές αποτελούνταν από αλεύρι, σιμιγδάλι, αλάτι, λάδι ή βούτυρο, και μερικές φορές αναρή, γάλα και μυρωδιές. Τη ζύμη αυτή την ονόμαζαν «μυλλωμένην» (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130).
Στο χωριό Αγριδάκι έκαναν μονές, διπλές ή τρίδιπλες αβκωτές. Στο χωριό Σιχχάρι έδιναν στην αβκωτή σχήμα κοπέλας και τοποθετούσαν πάνω ένα αβγό. Στην Ακανθού ζύμωναν σταυροκούλουρα που πάνω τοποθετούσαν τέσσερα ή πέντε αβγά (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130).
** Για τη συνταγή των αβκωτών, βλ. λήμμα αβκωτές,οι; αβκωτές,οι, κουκκουρκά,η, κουλλούρκα μυλλωμένα,τα στην κατηγορία Παραδοσιακές Συνταγές.
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Σταυροκούλουρο με αβγά συνήθιζαν να τρώνε και οι θεριστές στα χωράφια, αφού η περίοδος του θέρους, συνήθως τον Μάιο, συνέπιπτε με τις ημέρες του Πάσχα και ιδιάιτερα την εβδομάδα του Διακαινήσιμου. Το σταυροκούλουρο με τα πέντε αβγά το ονόμαζαν «ο Μας ο πεντοφάς» επειδή οι ημέρες ήταν μεγάλες και χρειαζόταν οι εργάτες να τρώνε πέντε φορές την ημέρα (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130).
Τις αβκωτές συνήθιζαν να τις παρασκευάζουν τη Μ. Πέμπτη ή το Μ. Σάββατο με τα υπόλοιπα κουλούρια του Πάσχα (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130).
Τα αβγά από την αρχαιότητα συμβόλιζαν τη νέα ζωή, αφού περικλείουν μέσα τους ένα σπέρμα ζωής, μια νέα δύναμη που μπορεί να μεταδοθεί και στους ανθρώπους. Παράλληλα, το κόκκινο χρώμα συνδέεται με τη ζωή, αφού είναι το χρώμα του αίματος (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 129-130).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.
Πηγή φωτογραφίας:
«Αβκωτή» (http://www.rizokarpason.com/sintages1.htm)
Στάλω Λαζάρου, Δήμητρα Δημητρίου / Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος
Αυκωτή σε σχήμα στρογγυλής θήκης. Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Παρασκευή αυκωτής με δύο αυγά (σχήμα 8). Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Παρασκευή αυκωτής με δύο αυγά (σχήμα 8). Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Παρασκευή αυκωτής με δύο αυγά (σχήμα 8). Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Η τελειωμένη αυκωτή. Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Αυκωτές, πριν το ψήσιμο. Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Πασχαλινά ζυμώματα (αυκωτές, φλαούνιες, πασκιές, χαλλουμωτές), ενώ μεταφέρονται στο φούρνο. Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Πριν μπουν στο φούρνο, οι αυκωτές αλείφονται με αυγό και σησάμι. Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Οι αυκωτές και τα υπόλοιπα ζυμώματα, σχεδόν ψημένα και έτοιμα για ξεφούρνισμα. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Τρόφιμα
αβκόν,το
Το χογλαστόν αβγό το έβραζαν για μικρό χρονικό διάστημα και το ονόμαζαν μελάτον ή βουττητόν, επειδή ο κρόκος δεν έπηζε. Αντίθετα, αν το έβραζαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, το ονόμαζαν πηκτό ή σφικτό…
Παραδοσιακές Συνταγές
αβκωτές,οι
Κυπριακό πασχαλινό έδεσμα. "Στην περιφέρεια του φύλλου βάζουμε δύο λωρίδες ζυμαριού αφού τις πλάσουμε. Βάζουμε μέσα τη ζύμη (περίπου μια χούφτα) και στη μέση το αβγό. Με άλλες δύο λωρίδες, πιο…
Παραδοσιακές Συνταγές
αβκωτές,οι, κουκκουρκά,η, κουλλούρκα μυλλωμένα,τα
Συνταγή για ζύμωμα κουλουριών και παξιμαδιών, με τη χρήση ζωικού ή φυτικού λίπους. Το ίδιο ζυμάρι το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή αβκωτών, πασχαλινών ζυμωμάτων διαφόρων μορφών με κόκκινο αβγό…
Παραδοσιακές Συνταγές
Αρνί ψητό
Φαγητό με κρέας, το οποίο συνηθιζόταν ιδιαίτερα στο κυριακάτικο τραπέζι ή στο γιορτινό γεύμα του Πάσχα.
Τρόφιμα
άρτος,ο - αφράντα,η
Οι άρτοι παρασκευάζονταν σε ειδικές περιπτώσεις όπως στις εορτές Αγιών, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, στους γάμους και τα μνημόσυνα ως προσφορά στην εκκλησία.
Τρόφιμα
Γαλένα
Πασχαλινά κουλούρια. Τα γαλένα φτιάχνονταν σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στην Πάφο, και ήταν ζυμωμένα με ζάχαρη και γάλα.
Τρόφιμα
γλισταρκά,η
Κουλούρι μεγάλο και λεπτό. Μέσα στο κουλούρι διασταύρωναν λεπτά κορδόνια ζυμάρι σε διάφορα σχέδια.
Τεχνικές Παραγωγής
Διαδικασία παραγωγής ψωμιού
Περιγράφεται η διαδικασία παραγωγής ψωμιού, άλεσμα σιταριού, προζύμι, ζύμωμα, φούρνισμα, διάφορα είδη ψωμιών κ.λ.π.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουλλούρκα κορνιώτικα
".. κόβουμε από τη ζύμη ένα κομμάτι, το περνάμε μέσα από το σησάμι το οποίο το έχουμε τοποθετήσει σε μία πετσέτα και το πλάθουμε σε κουλούρια μακρόστενα, στρογγυλά. Δημιουργούμε πασχαλινές κούκλες,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουλλούρκα παραδοσιακά
Μετά την παρασκευή της ζύμης, τα κουλούρια πλάθονται σε διάφορα σχήματα, όπως δακτυλιές, κυκλικά, αλλά και αυγωτές, βατραχάκια, ζεμπυλούθκια, σταυροκούλουρα κ.λπ. για τις εορταστικές περιστάσεις.…
Παραδοσιακές Συνταγές
Μαγειρίτσα
Η μαγειρίτσα είναι παραδοσιακή σούπα που παρασκευάζεται το Πάσχα σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται πολύ και στην Κύπρο.
Χώροι Παραγωγής
Μάνασσα ή Παστός
Τοίχος όπου ήταν κρεμασμένα τα προικιά της νύφης, ανάμεσα και τα διάφορα ζυμώματα που ετοίμαζαν
Τεχνικές Παραγωγής
Παραδοσιακά ζυμώματα- διαδικασία παρασκευής (μελέτη)
Στην επισυναπτόμενη μελέτη περιγράφεται η διαδικασία παρασκευής των παραδοσιακών κυπριακών ζυμωμάτων.
Παραδοσιακές Συνταγές
πασκιές,οι
Παρασκευάζονται και καταναλώνονται την περίοδο του Πάσχα, κυρίως σε χωριά της επαρχίας Πάφου.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πασχαλινά αυγά βαμμένα με κρεμμυδόφυλλα
Τα φύλλα από ξερά κρεμμύδια δίνουν στα αυγά ένα ζεστό, κιτρινωπό προς μελί χρώμα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πασχαλινά αυγά βαμμένα με μαργαρίτες
Οι μαργαρίτες, γνωστές στην Κύπρο και ως σιμιλλούθκια, μεταφέρουν με το βράσιμο το ζωηρό κίτρινο χρώμα τους στα αυγά. "Βάζουμε μπόλικες κίτρινες μαργαρίτες σε μία κατσαρόλα. Τοποθετούμε πάνω τους…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πασχαλινά αυγά βαμμένα με φυτά και βότανα
Για κόκκινα αυγά χρησιμοποιούμε ριζάρι, χυμό από παντζάρια και παπαρούνες. Το ριζάρι προέρχεται από ρίζες φυτού που ευδοκιμεί σε ορισμένες αγροτικές περιοχές. Πριν το χρησιμοποιήσουμε, το κοπανίζουμε…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πασχαλινό πουργούρι με κατσίκι
"Βάζουμε τα κομμάτια του κρέατος σε σμίλες, τα τοποθετούμε πάνω στο πήλινο δοχείο, ούτως ώστε το πουργούρι να πάρει γεύση από το κρέας, και τα σκεπάζουμε με αλουμινόχαρτο." (Θεογνωσία Ανδρέου και…
Σιτηρέσιο
Πασχαλινό τραπέζι της Αγάπης
Πρόκειται για επιβίωση του πανάρχαιου χριστιανικού εθίμου των συμποσίων-αγαπών σε χωριά της κυπριακής υπαίθρου
Παραδοσιακές Συνταγές
σησαμωτά,τα
Τα αρτοπαρασκευάσματα αυτά συνηθίζονταν σε όλα τα χωριά της Κύπρου. Φτιάχνονταν ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα και το Πάσχα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τσουρέκια
Παλιότερα τα τσουρέκια προσφέρονταν κατά τις επισκέψεις σε λεχώνες ή για το κάλεσμα σε γάμους και βαφτίσια. Σήμερα, η παρασκευή και η κατανάλωση τσουρεκιών συνηθίζεται κυρίως τις γιορτινές μέρες του…
Τρόφιμα
Φλαούνα (γαστρονομικός χάρτης)
Η φλαούνα είναι προϊόν αρτοποιίας με βασικά υλικά το τυρί φλαούνας και τα αυγά. Παρασκευάζεται το Πάσχα σε ολόκληρη την Κύπρο. Έχει σχήμα τετράγωνο, τρίγωνο ή στρογγυλό.
Παραδοσιακές Συνταγές
Φλαούνες
Η φλαούνα είναι το χαρακτηριστικότερο πασχαλινό έδεσμα που παρασκευάζεται και καταναλώνεται σχεδόν σε όλα τα νοικοκυριά της Κύπρου. Η γέμισή της, ο φωκός όπως λέγεται, ετοιμάζεται 4-5 ώρες νωρίτερα ή…
Παραδοσιακές Συνταγές
Φλαούνες αυκωτές
"... ανοίγουμε το φύλλο, βάζουμε την γέμιση και ένα αυγό στη μέση και κλείνουμε το φύλλο μας δημιουργώντας πιέτες τριγύρω. Τους δίνουμε ένα στρογγυλό σχήμα." (Θεογνωσία Ανδρέου, Κόρνος)
Τρόφιμα
Χριστουγεννιάτικα παραδοσιακά ζυμώματα
Τα παραδοσικά ζυμώματα των Χριστουγέννων περιλαμβάνουν : τα «χριστόψωμα», τις «γεννόπιτες» και τα «κουλούρια» σε διάφορα σχήματα και ονομασίες.