Γεννόπιττα ή γεννοπούλλα. Λετύμπου, 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Ψωμιά των Χριστουγέννων. Οι γεννόπιττες είχαν στρογγυλό σχήμα και μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από αυτό των ψωμιών. Τις στόλιζαν (πλούμιζαν) με μικρά φύλλα, μικρά σταυρουδάκια κλπ.
Ονομασία - Προέλευση
Χριστόψωμα.
Ειδικοί άρτοι των Χριστουγέννων (Κυπριανού και Χριστοδούλου 1969, 9).
Σε μερικά χωριά της Πάφου ονομάζονταν και γεννοπούλλες.
Για την παρασκευή τους χρησιμοποιούσαν καλής ποιότητας σιτάρι, το οποίο άλεθαν δύο φορές για να έχουν λευκό χρώμα. Το αλεύρι ζυμωνόνταν με μυρωδικά όπως κανέλα, μαστίχα, γαρύφαλλον. Οι γεννόπιττες είχαν στρογγυλό σχήμα και μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από αυτό των ψωμιών. Το κύριο στοιχείο της διακόσμησης τους ήταν ο σταυρός, είτε ένας στο κέντρο είτε τέσσερις μικρότεροι στις άκρες της πίτας. Στα χωριά της Καρπασίας διακοσμούσαν τις πίττες με σταφίδες, ενώ στα χωριά της Αμμοχώστου, Λευκόνοικο και Περιστερωνοπηγή, πάνω στις γεννόπιττες τοποθετούσαν ένα άσπρο αυγό (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2003, 89).
Για τη γεννόπιττα των Χριστουγέννων έπλαθαν μια πίττα όπου σχημάτιζαν ένα σταυρό. Γύρω-γύρω την στόλιζαν (πλούμιζαν) με μικρά φύλλα, μικρά σταυρουδάκια κλπ. Σε μερικά χωριά χρησιμοποιούσαν για διακόσμηση και ένα άστρο, το οποίο συμβόλιζε τη νέα ζωή που γεννήθηκε (ΥΓΦΠΠ 2008, 72).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Οι γεννόπιττες παρασκευάζονταν τα Χριστούγεννα. Οι νοικοκυρές συνήθως ζύμωναν πολλές γεννόπιττες για όλες τις ημέρες των εορτών των Χριστουγέννων, πάντοτε όμως μία στόλιζε το τραπέζι της οικίας. Στο χωριό Αγριδάκι της επαρχίας Κερύνειας, την παραμονή των Χριστουγέννων έβαζαν μια γεννόπιττα, λίγο κρασί, λίγο λάδι και ένα πιάτο φαγητό στο τραπέζι για να τα ευλογήσει ο Χριστός (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2003, 89).
Οι γεννόπιττες παρασκευάζονταν για τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Συνήθιζαν να κόβουν τη γεννόπιττα μετά τον εκκλησιασμό και να την καταναλώνουν με την πατροπαράδοτη σούπα των Χριστουγέννων (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2003, 89).
Βασικό παρασκεύασμα για το Πάσχα των Γεννών, όπως αλλιώς λέγονταν τα Χριστούγεννα στον τόπο μας, ήταν οι γεννόπιττες που συνήθως γίνονταν τρεις. Για τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τα Φώτα. Μια γεννόπιττα υπήρχε πάντα στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι, μετά την εκκλησία, όταν η οικογένεια έτρωγε την πατροπαράδοτη σούπα (Περ. Αγρότης 2008, 72).
Το αυγό που τοποθετείτο σε μερικά χωριά πάνω στις γεννόπιττες συμβόλιζε τη νέα ζωή (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2003, 89).
Σε μερικά χωριά χρησιμοποιούσαν για διακόσμηση και ένα άστρο το οποίο συμβόλιζε τη νέα ζωή που γεννήθηκε (Περ. Αγρότης 2008, 72).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Τα ζυμώματα των Χριστουγέννων ονομάζονταν σησαμωτά, αφού τα διακοσμούσαν με σησάμι (Κυπρή και Πρωτοπαπά 2003).
Στην περίοδο των Χριστουγέννων φτιάχνουν τα ψωμιά και τα φουρνίζουν από την παραμονή της Γέννησης, για να περάσουν μέχρι τα Φώτα. Τα ψωμιά είναι ιδιαίτερα περιποιημένα, διπλοκοσκινισμένα και πασπαλισμένα με λευκασμένο σησάμι. Συνηθίζουν οι νοικοκυρές όταν ξεφουρνίζουν ζεστό ψωμί, να δίνουν ένα κομμάτι στους περαστικούς. Ανάμεσα σε αυτά διακρίνονται τα χριστόψωμα, τα κούμουλλα ή δαχτυλιές, τα κουλούρια, οι γεννόπιττες ή πούλλες με μεγαλύτερη τη βασιλόπιττα ή Βασίλη, που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο και τον έκοβαν την πρωτοχρονιά, κατά την γιορτή του Αγίου (Γιαγκουλλής 2008, 50-51).
Γιαγκουλλής, Κ. Γ. (2008). Κυπριακά ήθη και έθιμα του κύκλου της ανθρώπινης ζωής, του εορτολογίου και των μηνών με στοιχεία γεωργικής λαογραφίας (Βιβλιοθήκη Κυπρίων Λαϊκών Ποιητών αρ. 67), Θεόπρες Λτδ., Λευκωσία.
Κυπρή, Θ.Δ. και Πρωτοπαπά, Κ.Α. (2003). Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου (Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών ΧVIII), Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία.
Κυπριανού, Χ.Σ. και Χριστοδούλου, Μ. (1969). Λαογραφικόν Λεξικόν, [χ.ό.], Λευκωσία.
Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος (2008). "Για την αγρότισσα: Παραδοσιακά Ζυμωτά για τις μέρες των Χριστουγέννων", Αγρότης, Οκτώβριος-Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2008.
Βαρβάρα Γιάγκου, Δήμητρα Δημητρίου, Ήβη Μιχαήλ / Πετρούλα Χατζηττοφή
Διακόσμηση της γεννόπιττας. Με λωρίδα ζυμαριού σχηματίζεται σταυρός ή τετράφυλλη μαργαρίτα. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Διακόσμηση της γεννόπιττας. Με λωρίδα ζυμαριού σχηματίζεται σταυρός ή τετράφυλλη μαργαρίτα. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Διακόσμηση της γεννόπιττας. Με λωρίδα ζυμαριού σχηματίζεται σταυρός ή τετράφυλλη μαργαρίτα. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Διακόσμηση της γεννόπιττας. Με λωρίδα ζυμαριού σχηματίζεται σταυρός ή τετράφυλλη μαργαρίτα. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Οι κεραίες του σταυρου γεμίζουν με μικρά κομμάτια ζύμης. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Η γεννόπιττα με τα πλουμιά της. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Με μία ακόμη λωρίδα ζύμης δημιουργείται σπείρα στο κέντρο της πίττας. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Με μία ακόμη λωρίδα ζύμης δημιουργείται σπείρα στο κέντρο της πίττας. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Η διακόσμηση συνεχίζεται με τη χρήση πηρουνιού. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Μικρές εγχαράξεις, σχηματισμένες με πηρούνι, κοσμούν την περιφέρεια της γεννόπιττας. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Μικρές εγχαράξεις, σχηματισμένες με πηρούνι, κοσμούν την περιφέρεια της γεννόπιττας. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Η τελική όψη της διακόσμησης. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Η γεννόπιττα, καλυμμένη με σησάμι. Λετύμπου 2016.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Παραδοσιακές Συνταγές
αβκωτές,οι, κουκκουρκά,η, κουλλούρκα μυλλωμένα,τα
Συνταγή για ζύμωμα κουλουριών και παξιμαδιών, με τη χρήση ζωικού ή φυτικού λίπους. Το ίδιο ζυμάρι το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή αβκωτών, πασχαλινών ζυμωμάτων διαφόρων μορφών με κόκκινο αβγό…
Τρόφιμα
αλεύριν,το
Το αλεύρι αποτελεί διαχρονικά τη βασική πρώτη ύλη για την παρασκευή των διαφόρων ζυμωμάτων, με κυριότερο το ψωμί.
Παραδοσιακές Συνταγές
άρτος,ο
Είδος ψωμιού, το οποίο συνδέεται με το τελετουργικό της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας. Άρτοι ζυμωμένοι στα σπίτια προσφέρονταν παλαιότερα στους ναούς για την αρτοκλασία, τη θεία κοινωνία κ.ά.
Τρόφιμα
άρτος,ο - αφράντα,η
Οι άρτοι παρασκευάζονταν σε ειδικές περιπτώσεις όπως στις εορτές Αγιών, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, στους γάμους και τα μνημόσυνα ως προσφορά στην εκκλησία.
Τρόφιμα
Γαλένα
Πασχαλινά κουλούρια. Τα γαλένα φτιάχνονταν σε ορισμένες περιοχές, κυρίως στην Πάφο, και ήταν ζυμωμένα με ζάχαρη και γάλα.
Παραδοσιακές Συνταγές
γαλοπούλα γεμιστή,η
Κατά τα νεότερα χρόνια, απαραίτητο συμπλήρωμα στο πλούσιο γιορταστικό τραπέζι των Χριστουγέννων είναι η γεμιστή γαλοπούλα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Γεννόπιττες
Παραδοσιακά, μεγάλα ψωμιά των Χριστουγέννων. Οι γεννόπιττες διακοσμούνταν συνήθως με σταφίδες ή με διάφορα "πλουμιά" (σχέδια, μοτίβα). Χαρακτηριστικότερο "πλουμί" ήταν ο σταυρός, καμωμένος από…
Τεχνικές Παραγωγής
Διαδικασία παραγωγής ψωμιού
Περιγράφεται η διαδικασία παραγωγής ψωμιού, άλεσμα σιταριού, προζύμι, ζύμωμα, φούρνισμα, διάφορα είδη ψωμιών κ.λ.π.
Παραδοσιακές Συνταγές
Ελιόπιττες ή ελιωτές
Συχνά οι ελιόπιττες έχουν τη μορφή μικρής στρογγυλής πίτας και περιέχουν ολόκληρες ελιές. Σε άλλες περιπτώσεις, μπορεί να είναι ζυμωμένες με κομμάτια ελιών, κρεμμύδι και κόλιανδρο/δυόσμο, ή να είναι…
Παραδοσιακές Συνταγές
Καππαμάς καππάκι
Πιάτο που συνηθίζεται στα Κοκκινοχώρια. Παλαιότερα το έφτιαχναν στα οικογενειακά τραπέζια τα Χριστούγεννα αλλά και γενικότερα κατά το χειμώνα, εποχή παραγωγής του κολοκασιού. Η συνταγή προέρχεται από…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κούμουλλα
Τα κούμουλλα φτιάχνονταν σε διάφορες εορταστικές περιστάσεις, όπως τα Χριστούγεννα και οι ονομαστικές εορτές. Σε ορισμένες περιοχές προσφέρονταν για το κάλεσμα στο γάμο, ενώ συνδέονταν κατεξοχήν με…
Παραδοσιακές Συνταγές
Λαδόπιττα ή πίττα τυλιχτή
Η συνταγή προέρχεται από τον Άγιο Αμβρόσιο Κερύνειας, όπου φτιαχνόταν ολόχρονα και αποκλειστικά με ελαιόλαδο τοπικής παραγωγής.
Παραδοσιακές Συνταγές
Λαόπιττες
"Στα πιο παλιά χρόνια ετρατάραν τους φιλοξενούμενους τους. Τις φτιάχναμε όταν είχαμε περίσσεμα που τη μίλλα του χοίρου, ειδικά τα Χριστούγεννα που εβρέθετουν ούλο το σόι." (Μαρίνα Κάττου, Βουνί…
Παραδοσιακές Συνταγές
Μελομακάρονα γεμιστά
Τα χριστουγεννιάτικα αυτά γλυκά περιέχουν γέμιση από καρύδια, κανέλα και ζάχαρη, σε περίβλημα από ζύμη. Αφού ψηθούν, περιχύνονται με σιρόπι και πασπαλίζονται με καρύδια.
Τεχνικές Παραγωγής
Παραδοσιακά ζυμώματα- διαδικασία παρασκευής (μελέτη)
Στην επισυναπτόμενη μελέτη περιγράφεται η διαδικασία παρασκευής των παραδοσιακών κυπριακών ζυμωμάτων.
Τρόφιμα
πισ̆ί(δ)ες (πισί(δ)ες),οι
Οι πισ̆ίες σερβίρονταν με ζάχαρη, με μέλι ή με χαρουπόμελο. Ήταν ένα συνηθισμένο παρασκεύασμα από ζυμάρι που παρασκευαζόταν σε πολλές περιστάσεις. Παρασκευάζονταν ως δώρο προς τη λεχώνα μετά…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίττα αγγλικού στιλ με αφέλια και πουρέ
Η αγγλική κουζίνα συναντά την παραδοσιακή κυπριακή σε μια σύγχρονη, διεθνή συνταγή προσαρμοσμένη στις γνωστές ντόπιες γεύσεις. Τα αφέλια μετατρέπονται σε γέμιση για την πίτα, και το πιάτο συνοδεύει…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίττα της σάτζιης με γαλατόκρεμα και γλυκά του κουταλιού
Σε αυτή τη σύγχρονη διασκευή της συνταγής για πίττες της σάτζιης επιχειρούνται νέοι γευστικοί συνδυασμοί, που δεν ξεφεύγουν ωστόσο από τη γνωστή παλέτα γεύσεων της κυπριακής παραδοσιακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίττες ρυζιαστές
Η γέμιση από ρύζι περιέχει επίσης τηγανισμένο κρεμμύδι, μάραθο και ζάχαρη. Οι ρυζιαστές πίτες τηγανίζονται και σερβίρονται ζεστές, με λίγο μέλι από πάνω.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πιττούθκια (αυκιά της κάττας)
Οι πίτες παρασκευάζονται από τηγανητό χυλό που περιέχει αλεύρι και αυγά, και σερβίρονται με μέλι ή ζάχαρη. Η συνταγή απαντάται στον Αγρό της ορεινής επαρχίας Λεμεσού. Συνηθιζόταν κυρίως στα πανηγύρια…
Παραδοσιακές Συνταγές
σησαμωτά,τα
Τα αρτοπαρασκευάσματα αυτά συνηθίζονταν σε όλα τα χωριά της Κύπρου. Φτιάχνονταν ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα και το Πάσχα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τασιηνόπιττες
Πολύ νόστιμες, γλυκιές πίτες της κυπριακής κουζίνας. Καθώς είναι άλαδες, παρασκευάζονται και καταναλώνονται συνήθως σε περιόδους αυστηρής νηστείας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τρυπητές
Παλιότερα χρησιμοποιούσαν για τη συνταγή αυτή προζύμι και έψηναν τις τρυπητές στη γάστρα, μια λεπτή πέτρα την οποία τοποθετούσαν πάνω στη φωτιά με τα ξύλα. Η συνταγή προέρχεται από τον Κάθηκα της…
Παραδοσιακές Συνταγές
Φλαουνόπιττα
Η συνταγή, που εμφανίστηκε στα νεότερα χρόνια, περιλαμβάνει αρκετά από τα συστατικά των φλαούνων, γνωστών κυπριακών αρτοσκευασμάτων του Πάσχα. Έτσι, το εναλλακτικό αυτό είδος κέικ θυμίζει γευστικά…
Παραδοσιακές Συνταγές
Φοινικωτά
Γλυκό των Χριστουγέννων, που απαντάται σιροπιαστό ή πασπαλισμένο με ζάχαρη. Στη συνταγή αυτή, τα φοινίκια τοποθετούνται ολόκληρα στο εσωτερικό της ζύμης, αφού πρώτα τα κουκούτσια τους αντικατασταθούν…
Τρόφιμα
Χριστουγεννιάτικα παραδοσιακά ζυμώματα
Τα παραδοσικά ζυμώματα των Χριστουγέννων περιλαμβάνουν : τα «χριστόψωμα», τις «γεννόπιτες» και τα «κουλούρια» σε διάφορα σχήματα και ονομασίες.