Γλυκιές πίτες με αμύγδαλα και κανέλα, μερικές φορές παραγεμισμένες με αμύγδαλα, κανέλα, ροδόσταγμα και ζάχαρη.
Ονομασία - Προέλευση
Σύμφωνα με τον Ξενοφών Π. Φαρμακίδη, γλυτζ̆ιστά ονομάζονταν τα γλυκίσματα που έφτιαχναν οι νοικοκυρές στα σπίτια τους και είχαν το σχήμα του ρόμβου (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γλυτζ̆ιστά,τα, 142).
Στην έκδοση «Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή» σημειώνεται πως πρόκειται για γλυκά σε σχήμα ρόμβου, παρόμοια με τις ελληνικές δίπλες (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 217).
Η Καλλιόπη Πρωτοπαπά στα «Έθιμα του παραδοσιακού γάμου στην Κύπρο» αναφέρει πως είναι πίτες με αμύγδαλα και κανέλα, μερικές φορές παραγεμισμένες με αμύγδαλα, κανέλα, ροδόσταγμα και ζάχαρη (Πρωτοπαπά 2005, τ. Β΄, 452).
Η Ευγενία Πέτρου-Ποιητού επισημαίνει πως πρόκειται για λωρίδες ζύμης, οι οποίες, αφού τις κάνουν κύκλο, ενώνονται στο πάνω μέρος. Τηγανίζονται και αρτύζονται με αμυγδαλόψιχα (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γλυτζυϊστά, 39).
Γλυτζ̆ιστόν στη κυπριακή διάλεκτο σημαίνει παρασκεύασμα με γλυκιά γεύση (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 254-255).
Σε άλλα μέρη τα ονομάζουν λαλάγγια (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γλυτζυϊστά, 39).
Τα γλυτζ̆ιστά παρασκευάζονταν με λεπτό μακρόστενο φύλλο που παραγεμιζόταν με αμύγδαλα κοπανισμένα, κανέλα και ζάχαρη. Μετά το τηγάνισμα τα έριχναν σε σιρόπι (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 254-255).
Τα γλυτζ̆ιστά του γάμου ήταν πισ̆ίες που είχαν σχήμα ραβδοειδές και ραντίζονταν με αμύγδαλα, ζάχαρη, κανέλα και ροδόσταγμα, αφού πρώτα τηγανίζονταν (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 217).
Σύμφωνα με άλλη παραλλαγή, τα γλυτζ̆ιστά γίνονταν από ένα φύλλο που σχημάτιζε πλεξίδα και είχαν μέλι και σησάμι. Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν θυμίζουν το γαμήλιο κεραστικό των αρχαίων Ελλήνων που ονομαζόταν σήσαμους (Πρωτοπαπά 2005, τ. Β΄, 452).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Τα γλυτζ̆ιστά αποτελούσαν συνηθισμένο γλυκό, το οποίο παρασκευαζόταν τακτικά (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γλυτζ̆ιστά,τα, 142). Παράλληλα, συνηθίζονταν ιδιαίτερα στους γάμους, όπου προσφέρονταν στο αντρόγυνο και τους καλεσμένους ως κεραστικό (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 217).
Τα γλυτζ̆ιστά παρασκευάζονταν σε τακτά χρονικά διαστήματα και ιδίως κατά τις Αποκριές, περίοδο κατά την οποία ακόμη και οι φτωχότερες οικογένειες θεωρούσαν ως πατροπαράδοτο καθήκον τους να κατασκευάσουν τα γλυτζ̆ιστά τους (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα γλυτζ̆ιστά,τα, 142).
Ακόμα παρασκευάζονταν μετά τη γέννηση του βρέφους και στους γάμους (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 167-169, 217). Τα γλυτζ̆ιστά συνηθίζονταν ως δώρα των συγγενών και των φίλων προς τη λεχώνα μετά τη γέννηση του βρέφους (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 167-169).
Σε πολλά χωριά στους αρραβώνες έπρεπε να κεράσουν γλυτζ̆ιστά ή δάκτυλα (Πρωτοπαπά 2005, τ. Α΄, 80). Γλυτζ̆ιστά κερνούσαν σε μερικά χωριά, όπως στην Κυθρέα, και κατά το σιδέρωμα της προίκας (Πρωτοπαπά 2005, τ. Α΄, 200).
Οι πίτες και τα γλυτζ̆ιστά ήταν το γλύκισμα στους γάμους (Πρωτοπαπά 2005, τ. Β΄, 250).
Στο Κοιλάνι, ενώ η νύφη έκανε το λουτρό της στο διπλανό δωμάτιο μαζεύονταν οι γονείς, τα πεθερικά, οι συγγενείς και τα αδέρφια της. Μετά το λούσιμο την έντυναν με ρούχα που της είχε δωρίσει η πεθερά της και την οδηγούσαν στο δωμάτιο που ήταν οι συγγενείς. Εκεί φιλούσε το χέρι των γονιών της και των πεθερικών της και της έκαναν ένα δώρο. Μετά την τελετή αυτή κάθονταν και μια κοπέλα τους κερνούσε γλυτζ̆ιστά, αρκατένα και λουκούμια (Πρωτοπαπά 2005, τ. Α΄, 343-344).
Τη Δευτέρα του γάμου κατασκεύαζαν διάφορα είδη γλυτζ̆ιστών για να πάρουν στο αντρόγυνο. Συχνά τα κατασκεύαζε η κουμπάρα. Μεγάλη ποικιλία στο σχήμα τους παρατηρείται στην επαρχία της Κερύνειας, όπου έφτιαχναν φιόγκους, καλαθάκια, τσεστούθκια, ρόμβους. Αργότερα τύλιγαν στο φύλλο αμύγδαλα κοπανισμένα με ζάχαρη, κανέλα και ροδόσταγμα και τα ονόμαζαν γλυτζ̆ιστά ή δάκτυλα των κυριών, κυρίως στις κωμοπόλεις Καραβά, Λαπήθου, Κυθρέας και Κερύνεια. Στα χωριά της Κερύνειας η μεταφορά των γλυτζ̆ιστών γινόταν μέσα σε πανέρια (τσέστες), σκεπασμένα με κόκκινα μαντήλια, τα οποία μετέφεραν οι αντρες στα κεφάλια τους. Η μεταφορά γινόταν με τη συνοδεία βιολιών και χορού και είχε τελετουργικό χαρακτήρα (Πρωτοπαπά 2005, τ. Β΄, 248, 257, 359).
Τα γλυτζ̆ιστά παρασκευάζονταν και καταναλώνονταν στον γάμο από τους νεόνυμφους και τους καλεσμένους, για να έχει το νέο ζευγάρι γλυκιά ζωή (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 217; Πρωτοπαπά 2005, τ. Β΄, 242-243).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Είναι επίσημο γλυκό του χωριού Κοιλάνι (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Γλυτζυϊστά, 39).
Σήμερα στη Κύπρο παρασκευάζονται τα δάκτυλα, που είναι παρόμοιο παρασκεύασμα (Κυπρή - Πρωτόπαπα 2003, 254-255).
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Κυπρή Θ. - Πρωτοπαπά Κ. Α. (2003), Παραδοσιακά ζυμώματα της Κύπρου. Η χρήση και η σημασία τους στην εθιμική ζωή, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, ΧVIII, Λευκωσία.
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Πρωτοπαπά Κ. (2005), Έθιμα του παραδοσιακού γάμου στην Κύπρο, τ. Α΄- Β΄, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XLV, Λευκωσία.
Στάλω Λαζάρου, Δήμητρα Δημητρίου, Δήμητρα Ζαννέτου, Πετρούλα Χατζηττοφή, Τόνια Ιωακείμ, Αργυρώ Ξενοφώντος
Παραδοσιακές Συνταγές
Αμυγδαλωτά
Γλυκά από μείγμα με ζάχαρη, αλεσμένα αμύγδαλα και ροδόσταγμα. Το συγκεκριμένο έδεσμα, που απαντάται σε πολλές χώρες του κόσμου, ενσωματώθηκε στην κυπριακή κουζίνα στα νεότερα χρόνια. Ωστόσο, η xρήση…
Παραδοσιακές Συνταγές
γαλατοπούρεκκον,το
Αγαπημένο σιροπιαστό γλυκό ταψιού, με φύλλα μπακλαβά και κρέμα στο κέντρο. Απαντάται επίσης και σε άλλες κουζίνες της Ανατολικής Μεσογείου, απ' όπου και υιοθετήθηκε στην Κύπρο στα νεότερα χρόνια.
Παραδοσιακές Συνταγές
Γλυτζιστά τζοιλανιώτικα
Το γλυκό αυτό φτιαχνόταν παλαιότερα σε αρραβώνες, αλλά και κατά τις Απόκριες. Εξακολουθεί να παρασκευάζεται μέχρι και σήμερα.
Παραδοσιακές Συνταγές
δάχτυλα ή δάχτυλα κυριών,τα
Έχουν σχήμα λεπτό και μακρύ, όπως και τα δάχτυλα, γι' αυτό και ονομάζονται δάχτυλα κυριών. Επίσης, παλαιότερα σερβίρονταν στα σπίτια των κυριών.Δείτε εδώ την παρασκευή των δαχτύλων σε βίντεο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Διπλόπιττες με κορνιώτικο μέλι
"Κρατώντας το ρολό από τις δύο άκρες, το στρίβουμε. Στη συνέχεια τυλίγουμε τις δύο άκρες αντίστροφα σε σχήμα σαλιγκαριού και στο τέλος γυρίζουμε τον ένα σαλίγκαρο πάνω στον άλλο." (Θεογνωσία Ανδρέου…
Παραδοσιακές Συνταγές
Καϊκανάς με αναρή
Η αναρή λιώνεται και προστίθεται μαζί με τα αυγά και το αλεύρι στο μείγμα του καϊκανά. Η συνταγή φτιάχνεται στο Όμοδος της ορεινής επαρχίας Λεμεσού και την Ποταμιά της επαρχίας Λευκωσίας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Καλόν πράμαν ή σιάμαλι
"Ρίχνουμε το μείγμα σε ένα ‘σινί’ (ταψί) για δύο ώρες, για να φουσκώσει το σιμιγδάλι. Στολίζουμε το μείγμα με αμύγδαλα." (Μαρία Γρηγορίου, Άγιος Τύχωνας Λεμεσού) Εδώ μπορείτε να δείτε σε βίντεο την…
Παραδοσιακές Συνταγές
Καλόν πράμαν με τασιή, νηστίσιμο
Στη νηστίσιμη αυτή παραλλαγή της συνταγής για σάμαλι αποφεύγεται το γιαούρτι και χρησιμοποιείται ταχίνι.
Παραδοσιακές Συνταγές
καούκκος,ο
"Όταν γίνει η καραμέλα, προσθέτουμε σε αυτήν λίγα-λίγα τα αμύγδαλα. Ακολούθως τοποθετούμε τα καραμελωμένα αμύγδαλα με κουτάλι πάνω σε κάθε φύλλο λεμονιάς" (Προφ. μαρτυρία: Γιαννούλα Ελευθεριάδη,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κατεΐφι
Δημοφιλές επιδόρπιο ανατολίτικης προέλευσης, που ενσωματώθηκε στην κυπριακή κουζίνα. Η συνταγή προέρχεται από τη Λεμεσό.
Παραδοσιακές Συνταγές
Λαλαγγούθκια Μαραθάσας
Στη Μαραθάσα τα λαλαγκούθκια, μαζί με τις λαδόπιττες, τα ξεροτήανα κ.ά., φτιάχνονταν κατά την έναρξη ή λήξη αγροτικών εργασιών, όπως το μάζεμα των ελιών, το κλάδεμα των αμπελιών και ο τρύγος.
Παραδοσιακές Συνταγές
Λαόπιττες
"Στα πιο παλιά χρόνια ετρατάραν τους φιλοξενούμενους τους. Τις φτιάχναμε όταν είχαμε περίσσεμα που τη μίλλα του χοίρου, ειδικά τα Χριστούγεννα που εβρέθετουν ούλο το σόι." (Μαρίνα Κάττου, Βουνί…
Παραδοσιακές Συνταγές
Λουκούμια του γάμου
Τα λουκούμια, όπως αποκαλούνταν οι κουραμπιέδες, προσφέρονταν ως κεραστικό σε εορταστικές περιστάσεις, κυρίως στους γάμους αλλά και στις ονομαστικές γιορτές. Δείτε εδώ βίντεο για την παρασκευή των…
Παραδοσιακές Συνταγές
Ξινιατόπιττες
Τα κομμένα άγρια χόρτα προστίθενται σε ήδη έτοιμη ζύμη ψωμιού, και στη συνέχεια με το μείγμα αυτό πλάθονται μικρές στρογγυλές πίτες.
Παραδοσιακές Συνταγές
Παννυσία
"... την τοποθετείς σε πανέρι το οποίο περιέχει μέσα σησάμι και γλυκάνισο μέχρι να πιάσει παντού. Την τοποθετείς πίσω στην σανιδιά και της δίνεις το τελικό στρογγυλό σχήμα. Τέλος την σχίζεις…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισίες Βουνιού Λεμεσού
"Στα παλιά χρόνια όταν επαντρεύκετουν η νύφη τζ' ο γαμπρός, η κουμέρα τζιαι η μάνα της νύφης έκαμναν πισίες για να τραττάρουν τους καλεσμένους που ήρταν να ευχηθούν στο αντρόυνο. Παλιά ο γάμος…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισίες δερυνειώτικες
Παλαιότερα παρασκεύαζαν τις πισίες κυρίως όταν έσφαζαν τον οικόσιτο χοίρο, αφού τις τηγάνιζαν με το λίπος του. Τις πισίες τις έφτιαχναν επίσης σε γιορτές, καθώς ήταν ένα από τα βασικά παραδοσιακά…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισίες ή πισιήδες
Το φύλλο για τις πίτες πασπαλίζεται με κανέλα και χοντροαλεσμένα αμύγδαλα και τυλίγεται σε μακρύ ρολό. Στη συνέχεια, μικρά κομματάκια του ρολού επιπεδοποιούνται και σχηματίζουν τις στρογγυλές…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισίες παραλιμνίτικες
Οι παραλιμνίτικες πισίες φτιάχνονται με πατάτα στο μείγμα της ζύμης τους. Έχουν σχήμα μισοφέγγαρου και περιέχουν ζάχαρη και κανέλα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισίες Ριζοκαρπάσου
Σ' αυτή την παραλλαγή των πισίων από το Ριζοκάρπασο, οι πίτες ανοίγονται σε μέγεθος πιάτου, τηγανίζονται και πασπαλίζονται με ζάχαρη ή μέλι. Διπλώνονται 2-3 φορές ή τυλίγονται σε ρολό.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισιήδες Κακοπετριάς
Το φύλλο της ζύμης καλύπτεται με αμύγδαλα και κανέλα, τυλίγεται σε ρολό και κόβεται σε κομμάτια. Αφού τηγανιστούν, οι πισιήδες μελώνονται σε σιρόπι μελιού.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίττα της σάτζιης με γαλατόκρεμα και γλυκά του κουταλιού
Σε αυτή τη σύγχρονη διασκευή της συνταγής για πίττες της σάτζιης επιχειρούνται νέοι γευστικοί συνδυασμοί, που δεν ξεφεύγουν ωστόσο από τη γνωστή παλέτα γεύσεων της κυπριακής παραδοσιακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πιττούθκια (αυκιά της κάττας)
Οι πίτες παρασκευάζονται από τηγανητό χυλό που περιέχει αλεύρι και αυγά, και σερβίρονται με μέλι ή ζάχαρη. Η συνταγή απαντάται στον Αγρό της ορεινής επαρχίας Λεμεσού. Συνηθιζόταν κυρίως στα πανηγύρια…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πούλλες
Η ζύμη ανοίγεται σε φύλλο, καλύπτεται με λάδι, ζάχαρη και κανέλα, τυλίγεται και στρίβεται. Ακολούθως, οι πίτες ψήνονται στο φούρνο. Το γλυκό αυτό συνηθιζόταν παλαιότερα σε περιόδους νηστείας και η…
Παραδοσιακές Συνταγές
Ππακλαβάς
Συνταγή για ένα γλυκό έδεσμα χαρακτηριστικό της ανατολίτικης κουζίνας, που αγαπιέται πολύ και στην Κύπρο.
Παραδοσιακές Συνταγές
σ̆σ̆επαστές (σσεπαστές) με αρκοσπάναχα και άλλα χόρτα,οι
Οι σσεπαστές με γέμιση από χόρτα ονομάζονταν χορτόπιττες ή χορτερές. Περιείχαν αυτοφυή χόρτα όπως άγρια σπανάκια, άγρια λάχανα (σέσκουλα), λαψάνες, ξινιατούς και άλλα είδη χόρτων που μαζεύονταν από…
Παραδοσιακές Συνταγές
Σουμάδα
Το ρόφημα αυτό, το οποίο πινόταν ζεστό το χειμώνα, ήταν κάποτε πολύ δημοφιλές και πολύ αγαπητό σε παιδιά και μεγάλους.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σπαναχόπιττα τυλιχτή
Χορτοφαγική-νηστίσιμη πίτα με γέμιση από άγριο σπανάχι ή και άλλα αγριόχορτα, μαζί με τηγάνιση κρεμμυδιού, φιδέ και πλιγούρι.
Παραδοσιακές Συνταγές
Τυλιχτά με κούννες
Την αμυγδαλόψιχα της γέμισης αρωματίζουν μπόλικη κανέλα και λίγο ροδόσταγμα.
Σιτηρέσιο
Τυρινή Εβδομάδα
Η εβδομάδα πριν από τη Δευτέρα της Καθαράς ονομάζεται της Τυρινής (Τυροφάγου) διότι στη διάρκεια της η Εκκλησία απαγορεύει την κατανάλωση κρέατος αλλά επιτρέπει την κατανάλωση γαλακτοκομικών…
Παραδοσιακές Συνταγές
Φιογκάκια
Εύκολο και ανέξοδο γλυκό, το οποίο έφτιαχναν οι γιαγιάδες στα εγγόνια τους ακόμη και από περίσσευμα ζυμαριού. Συνταγή από το Τραχώνι Κυθρέας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Φλαουνόπιττα
Η συνταγή, που εμφανίστηκε στα νεότερα χρόνια, περιλαμβάνει αρκετά από τα συστατικά των φλαούνων, γνωστών κυπριακών αρτοσκευασμάτων του Πάσχα. Έτσι, το εναλλακτικό αυτό είδος κέικ θυμίζει γευστικά…
Παραδοσιακές Συνταγές
Φυλλωτά με σιρόπι
Τα φυλλωτά έχουν το σχήμα φακέλου και φτιάχνονται από φύλλο ζύμης, που αλείφεται με λάδι και πασπαλίζεται με ζάχαρη και κανέλα. Η συνταγή προέρχεται από τον Άγιο Γεώργιο Κερύνειας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Χαλουβάς (κατσαρόλλας)
Το έδεσμα αυτό είναι ίσως το πιο αγαπημένο και χαρακτηριστικό γλυκό της περιόδου των νηστειών.