Κρασί κυπριακό: Μια παράδοση 5500 χρόνων

Η Καλλιόπη Πρωτοπαπά στο βιβλίο της «Τα έθιμα της γέννησης στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου» κάνει αρκετές αναφορές στο κρασί:
Μετά το κόψιμο του ομφάλιου λώρου η μαμμή έβαζε στο μωρό αλάτι, κρασί, λάδι ή ζάχαρη. Το κρασί είτε το το έβαζαν στο νερό που έλουζαν το νεογέννητο, είτε πασπάλιζαν το μωρό και το άφηναν μερικές ώρες ή και μέρες πριν το λούσουν για δεύτερη φορά. Βασικός λόγος ήταν η απολύμανση και η αποφυγή μολύνσεων.Την ώρα που έβαζαν το κρασί έκαναν και μια ευχή για το μωρό. Το κρασί, εκτός από από την απολύμανση, θα έδινε και χρώμα κόκκινο στο παιδί.
Άλλη μια ιδιότητα που προσέδιδαν στο κρασί είχε να κάνει με το κατέβασμα του γάλακτος στη λεχώνα.
Το κρασί ήταν ένα από τα υλικά του μείγματος που χρησιμοποιούσαν και για τις εντριβές που έκανε η μαμμή στη λεχώνα μετά το μπάνιο της.
Κρασί έριχναν και πάνω στις πέτρες ή τα κεραμίδια για να βγει περισσότερος καπνός κατά τη διάρκεια της βράστης της λεχώνας.
Συνήθως, έδιναν στη λεχώνα να πιει κρασί αφού αυτό θα τη δυνάμωνε και έτσι να αναπληρώσει το αίμα που έχασε.
Πολλές φορές, για να ξεπληρώσουν την υποχρέωση στη μαμμή, η λεχώνα της έδινε διάφορα τρόφιμα που είχε στο κελάρι της αλλά και κρασί.
Όταν πονούσαν τα μάτια τους τα μωρά, εμπότιζαν βαμβάκι με κρασί και τους το έβαζαν στα μάτια. Ένας άλλος τρόπος ήταν να φτειάξουν ένα μείγμα από κρασί, αλάτι και λάδι.
Το κρασί το χρησιμοποιούσαν και ως ηρεμιστικό. Μπορούσε να νίψουν το μωρό με αυτό ή να του βάλούν στο στόμα του με ένα βαμβάκι, για να ζαλιστεί και να κοιμηθεί.
Το κρασί συνδιαζόταν και με περιπτώσεις τραυμάτων, γιατί τόνωνε τον οργανισμό και καταπολεμούσε τη φλεγμονή (Πρωτοπαπά 2009, 89, 97, 106, 108, 109, 211-212, 234, 240, 245-246, 281, 286-289, 291, 313, 316, 332, 339, 527).

Όσο αφορά το κρασί στα έθιμα της γέννησης, ο Γιώργος Ι. Μαυροκορδάτος στο βιβλίο του «Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα», αναφέρει, όπως και η Πρωτοπαπά, πως το έπιναν οι λεχώνες για να κατεβάσουν γάλα (Μαυροκορδάτος 2003, 320).

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Κύπριοι είναι αρχαιότεροι παραγωγοί κρασιού στον κόσμο. Μέχρι προ τινός, τα στοιχεία καταδείκνυαν ότι η παραγωγή κρασιού στην Κύπρο άρχισε γύρω στο 2000 π.Χ. Πρόσφατα, όμως, Ιταλοί αρχαιολόγοι που μελέτησαν αριθμό δοχείων που είχαν ανασκαφτεί το 1930 από τον Κύπριο αρχαιολόγο Πορφύριο Δίκαιο στον οικισμό της Ερήμης και φυλάγονταν σε κιβώτια στο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία, ανακάλυψαν ότι στα εν λόγω δοχεία υπήρχαν ίχνη ταρταρικού οξέως, ενός βασικού συστατικού του κρασιού. Αυτό αποδεικνύει ότι τα ηλικίας 5500 χρόνων δοχεία χρησιμοποιούνταν για το κρασί.
Αυτό σημαίνει ότι οι Κύπριοι παρήγαγαν κρασί πολύ πριν τους Αρχαίους Έλληνες, ίσως και κατά 1500 χρόνια νωρίτερα.
Εκεί που η ιστορία χάνεται μέσα στη μυθολογία, συναντούμε το Βάκχο και τους φίλους του να απολαμβάνουν κυπριακό κρασί και τους λάτρεις της θεάς Αφροδίτης να γιορτάζουν με κυπριακό «νάμα», που λέγεται ότι είναι το πιο παλιό γνωστό κρασί. Ο Όμηρος στα έπη του επαινεί τα κυπριακά κρασιά ενώ σε πολλά αρχαία ελληνικά συγγράμματα η Κύπρος αναφέρεται ως «εύοινος». Ο Σαίξπηρ μάς πληροφορεί ότι ο Μάρκος Αντώνιος παραχώρησε το νησί της Κύπρου στη βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα με τα λόγια «η γλυκύτητα σου αγάπη μου είναι ισάξια με το κυπριακό νάμα». Δώδεκα αιώνες μετά, ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος αναχωρούσε από την Κύπρο λέγοντας: «Πρέπει να επιστρέψω στην Κύπρο μόνο και μόνο για να ξαναγευτώ το κρασί της».
Σήμερα, αιώνες μετά, οι Κύπριοι πιστοί στην παράδοση παράγουν περισσότερο κρασί κατ’ άτομο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Κατά παράδοξο τρόπο, βέβαια, οι Κύπριοι καταναλώνουν και το λιγότερο κρασί από τις χώρες της Ευρώπης. Αυτό σημαίνει ότι η οινική βιομηχανία του νησιού στηρίζεται κυρίως στην ξένη ζήτηση.
Παραδοσιακά, η Κύπρος παράγει δύο ποικιλίες σταφυλιών, το «μαύρο» ή κόκκινο, που είναι και μοναδικό στην Κύπρο, και το «ξυνιστέρι» ή άσπρο. Και οι δύο αυτές ποικιλίες παράγουν κρασιά με δυνατή γεύση. Τις τελευταίες δεκαετίες οι Κύπριοι οινοπαραγωγοί έχουν πειραματιστεί με νέες ποικιλίες σταφυλιών αλλά πολύ λίγες έχουν αποδειχθεί κατάλληλες για τις ντόπιες κλιματολογικές συνθήκες. Οι ποικιλίες αυτές χρησιμοποιούνται κυρίως για μείξη με το μαύρο ή το ξυνιστέρι ή για την παραγωγή μικρών ποσοτήτων ελαφρύτερων κρασιών, πιο κατάλληλων για την ευρωπαϊκή αγορά.
Το πλέον φημισμένο από τα κυπριακά κρασιά είναι το γλυκό κρασί κομανδαρία (ή κουμανταρία [κουμανταρία,η = παραδοσιακό γλυκό κόκκινο επιτραπέζιο κρασί από λιαστά σταφύλια]). Παράγεται στο νησί εδώ και αιώνες. Το 1191, ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος κατέκτησε το νησί καθοδόν προς τους Αγίους Τόπους στο πλαίσιο της τρίτης Σταυροφορίας. Στη συνέχεια, μεταβίβασε το νησί σε Τάγμα Ιπποτών, τους Ναῒτες, οι οποίοι με την σειρά τους το πούλησαν το 1192 στον Γκύ ντε Λουζινιάν, πρώην βασιλιά της Ιερουσαλήμ. Οι Ιππότες κράτησαν δικές τους κάποιες περιοχές του νησιού και τις ονόμασαν «Κομαντερίες» (Commanderies). Το κρασί που εξήγαγαν οι Ιππότες έγινε γνωστό με το όνομα κομανδαρία, ώστε να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα κρασιά λόγω της εξαιρετικής ποιότητάς του. Ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος - Αύγουστος το ονόμασε «Απόστολο των κρασιών» το 13ο αιώνα. Η κομανδαρία παρασκευαζόταν ανέκαθεν με μια συγκεκριμένη μέθοδο η οποία χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Η περιοχή όπου παράγεται η κομανδαρία βρίσκεται στις νότιες πλαγιές της οροσειράς του Τροόδους σε υψόμετρο 400 με 800 μέτρων. Όλα τα στάδια παραγωγής συμπληρώνονται στην περιοχή αυτή από τα 14 χωριά που κατά την παράδοση έχουν το δικαίωμα να παράγουν το φημισμένο αυτό κρασί με το ξεχωριστό κόκκινο χρώμα και τη βελούδινη γεύση.
Η μεγαλύτερη αγορά για τα κυπριακά κρασιά είναι η Ευρώπη. Το 2004 η Γερμανία αγόρασε 1.000.000 λίτρα κυπριακού κρασιού. Άλλες χώρες – αγορές των κυπριακών κρασιών είναι η Μ. Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία
(Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Ανάκτηση από : http://www.cyprusonfilm.com/index.php?pageid=39〈=gr)

Στο Λεξικόν Φυτολογικόν του Π. Γ. Γενναδίου αναφέρεται η ποικιλία αμπελιού Βούφταλμο ή Όφταλμο (Όφθαλμο), «η αλλαχού Βοϊδομμάτης καλουμένη»(Γεννάδιος 1914, 207).
Επίσης, όσον αφορά, τα πιθάρια στα οποία είχε παλαιότερα τα κρασιά του ο κόσμος, σημειώνονται τα εξής: «Εις πολλάς παραμ. (σ.σ. παραμεσογείους) χώρας προτιμώνται υπό των πολλών οι ευκολώτερον διατηρούμενοι στρυφνοί ή λίαν οινοπνευματούχοι οίνοι, ή οι ρητινίται, ή οι εν πεπισσωμένοις πίθοις φυλασσόμενοι (οίοι είναι οι πλείστοι των της Κύπρου και τινών διαμερισμάτων της Ισπανίας), οι οποίοι αποκτώσι την οσμήν και την γεύσιν της πίσσης» (Γεννάδιος 1914, 57).