"Όταν γύρουμε λίγο ππαλουζέ σε ένα πιάτο και δούμε ότι δεν απλώνει σημαίνει ότι είναι έτοιμος. Τον βάλλουμε σε πιάτα βαθουλά η σε σινούθκια και του σπάζουμε λίγες κούννες του αμυγδάλου ή καρυδιού που πάνω για διακόσμηση." (Αντρούλλα Χρίστου, Αγρίλια Λεμεσού)
Ονομασία - Συνταγή
Μουσταλευριά.
Η μουσταλευριά είναι μια λεπτή κρέμα, η οποία δένει με αλεύρι ή νισεστέ όταν ο μούστος ελαττωθεί με το βρασμό τόσο ώστε να γίνει αρκετά γλυκός, περίπου το μισό της αρχικής ποσότητας (Κυθραιώτου 2013, 58).
Εκδοχή Α΄
10 ποτήρια μουστάρι
5 κουταλιές σούπας αλεύρι σιταρένιο κοσκινισμένο
5 κουταλιές σούπας αλεύρι φαρίνα
5-6 φύλλα βασιλικό
Εκδοχή Β΄
10 κιλά μουστάρι (χυμό σταφυλιού καθαρισμένο)
1 κιλό αλεύρι σιταρένιο
Κιούλι, βασιλικό και ροδόσταγμα
Εκδοχή Γ΄
10 κιλά χυμό σταφυλιού
1.7 κιλά αλεύρι
Ασπρόχωμα
Λίγο ανθόνερο
Φύλλα βασιλικού
1 φακελάκι βανίλια
1 φλιτζάνι αμύγδαλα
Εκδοχή Δ΄
2 παγούρια μουστάρι (8 λίτρα)
1,5 κιλά αλεύρι
Κιούλι
Ροδόσταγμα
Βανίλια
Μαστίχα προαιρετικά
Κούνες αμυγδάλου και καρυδιού σπασμένες
Εκδοχή Ε΄
10 φλιτζάνια μούστο
10 κουταλιές αλεύρι χωριάτικο
1 κλωναράκι κιούλι (αρμπαρόριζα)
Ροδόσταγμα (προαιρετικά)
Αμύγδαλα ή καρύδια χοντροκοπανισμένα
1 κουταλιά ασπρόχωμα
Εκδοχή Α΄
Βάζουμε 5 ποτήρια μουστάρι στην κατσαρόλα να κοχλάσει μαζί με το βασιλικό.
Με τα υπόλοιπα 5 διαλύουμε το αλεύρι.
Όταν κοχλάσει το μουστάρι προσθέτουμε το διαλυμένο αλεύρι και ανακατεύουμε μέχρι να ψηθεί.
(Κυπερούντα, βλ. Κούρρη και Λαζάρου 2007)
Εκδοχή Β΄
Βάζουμε το ζουμί να βράσει και προσθέτουμε το αλεύρι.
Ανακατεύουμε συνέχεια ώστε να μην κολλήσει.
Στα τελευταία λεπτά βάζουμε τα αρωματικά.
Μόλις πήξει, το κατεβάζουμε από τη φωτιά και σερβίρουμε σε δοχεία.
(ΥΓΦΠΠ 2006, 53-54)
Εκδοχή Γ΄
Λιώνουμε το σταφύλι. Παίρνουμε από το πιεστήρι το χυμό του σταφυλιού και το βάζουμε σε χαρτζί για να βράσει.
Ακολούθως κάνουμε τη διαδικασία του ξαβρίσματος. Καθαρίζουμε, δηλαδή βάζουμε ασπρόχωμα (χώμα με ασβέστη) και ανακατεύουμε έντονα μέχρι να βγάλει πολύ αφρό, για να καθαρίσει.
Μόλις κρυώσει βάζουμε μια χούφτα αλεύρι για να ‘τραβήσει τη μαυράδα’ και ανακατεύουμε.
Το αφήνουμε να ηρεμήσει (να κάτσει).
Την επόμενη μέρα το σουρώνουμε (κουλίαζουμε) και παίρνουμε τον καθαρό χυμό. Από τον χυμό παίρνουμε περίπου 10 κιλά.
Βάζουμε τον μισό χυμό στο χαρτζί για να βράσει και παράλληλα σε άλλο δοχείο χτυπάμε το αλεύρι με τον υπόλοιπο χυμό.
Στη συνέχεια προσθέτουμε στο χαρτζί τον χυμό με το αλεύρι και ανακατεύουμε με ξύλινη κουτάλα μέχρι να πήξει και να γίνει παχύρευστος.
Τέλος προσθέτουμε κιούλι ή φύλλα βασιλικού μαζί με λίγο ανθόνερο και ένα φακελάκι σκόνη βανίλιας.
Πριν βάλουμε τον ππαλουζέ στα δοχεία βαζουμε μέσα σε αυτά λίγο ανθόνερο.
Πασπαλίζουμε με λίγα θρυματισμενα αμύγδαλα.
(Σπυρούλας Χριστοδούλου, Ποταμιού, Λεμεσός)
Εκδοχή Δ΄
"Βάζω 1 παγούρι μουστάρι μέσα στο χαρτζί. Το βάλλω στην νισκιάν με τα ξύλα. Το υπόλοιπο μουστάρι το βάζω σε μιαν κατσαρόλα και διαλύω μέσα ενάμιση κιλό αλεύρι χωριάτικο, σιταρένο.
Όταν χοχλάσει το μουστάρι που άφηκα στο χαρτζί τότε γύρνω το μέσα τζιαι αρκεύκω το ανακάτωμα για να μεν μου κολλήσει.
Λίγο πριν να τελειώσει ο ππαλουζές βάλλω τη βανίλια, λίγο κιούλι και το ροδόσταγμα. Αν θέλω βάλλω και μαστίχα. Στα παλιά χρόνια εν είχαμε βανίλια. Εβάλλαμε μια μιτσιά ματσούα βασιλιτζιάς και λίγο κιούλι τζιαι το αφήναμε για λίγα λεπτά να μυρίσει τζιαι εφκάλαμε τα.
Όταν γύρουμε λίγο ππαλουζέ σε ένα πιάτο και δούμε ότι δεν απλώνει σημαίνει ότι είναι έτοιμος. Τον βάλλουμε σε πιάτα βαθουλά η σε σινούθκια και του σπάζουμε λίγες κούννες του αμυγδάλου ή καρυδιού που πάνω για διακόσμηση.
Στο τέλος όταν αδειάσει το χαρτσί ρίχνουμε κούννες στο χαρτζί τζιαι τρώμε «τον κόλο» (έκφραση που λέγεται στα χωρια, δηλαδή τρώνε ππαλουζέ μέσα από το χαρτζί όταν γεμίσουν τα δοχεία τους.)
(Αντρούλλα Χρίστου, 58 ετών από τα Αγρίλια της Λεμεσού)
Εκδοχή Ε΄
Διαλύουμε καλά το αλεύρι σε τρία φλιτζάνια μούστο.
Βάζουμε σε κατσαρόλα τον υπόλοιπο μούστο με το κιούλι και τον βράζουμε. Όταν κοχλάσει το αφήνουμε για τρία λεπτά ακόμα να βράζει. Ρίχνουμε το διαλυμένο στον μούστο αλεύρι και ανακατεύουμε καλά με ξύλινο κουτάλι.
Όταν δημιουργηθούν μεγάλες φυσαλίδες, ρίχνουμε το ροδόσταγμα ή το κιούλι και κατεβάζουμε τον παλουζέ από τη φωτιά.
Τον αδειάζουμε σε πιατέλα ή μικρά αβαθή δοχεία και τον σερβίρουμε πασπαλισμένο με αμύγδαλα ή καρύδια.
Τον τρώμε ζεστό ή κρύο. Τον διατηρούμε στο ψυγείο.
(Κυθραιώτου 2013, 58).
Βράσιμο.
ΥΛΙΚΑ
10 ποτήρια μουστάρι
5 κουταλιές σούπας αλεύρι σιταρένιο κοσκινισμένο
5 κουταλιές σούπας αλέυρι φαρίνα
5 - 6 φύλλα βασιλικό
ΕΚΤΕΛΕΣΗ
Βάζουμε 5 ποτήρια μουστάρι στην κατσαρόλα να κοχλάσει μαζί με το βασιλικό.
Τα υπόλοιπα 5 διαλύουμε το αλεύρι.
Όταν κοχλάσει το μουστάρι προσθέτουμε το διαλυμένο αλεύρι και ανακατεύουμε μέχρι να ψηθεί.
Κυπερούντα
Δεν αφήνουμε τον βασιλικό, το ανθόνερο και τη σκόνη βανίλιας να βράσουν με το μείγμα, γιατί ο παλουζές θα πικρίσει. Γι’αυτό και τα προσθέτουμε στο τέλος.
Για να καταλάβουμε ότι είναι έτοιμος ο ππαλουζές, βάζουμε μια κουταλία του μείγματος σε ένα πιάτο και αφήνουμε να κρυώσει. Αν όταν του φυσήξουμε, ξεκολλήσει, τότε είναι έτοιμος.
Ο ππαλουζές φυλάσσεται σε δροσερό και ξηρό μέρος (ψυγείο) γιατί προσβάλλεται εύκολα από μύκητες. Διατηρείται μόνο μερικές μέρες.
(Σπυρούλα Χριστοδούλου, Ποταμιού, Λεμεσός)
Όταν κοπεί σε κομμάτια και στεγνώσει στον ήλιο, έχουμε τα λεγόμενα κκιοφτέρια (ΥΓΦΠΠ 2006, 53-54).
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Ο ππαλουζές φτιαχνόταν μόλις τελείωνε η καθε νοικοκυρά τον τρύγο της. Παλιά φτιαχνόταν μόνο για ιδιωτική χρήση. Σήμερα ο ππαλουζές φτιαχνεται τόσο από ιδιώτες όσο και από μικρές και μεγάλες βιομηχανίες που ασχολούνται με τα προϊόντα του σταφυλιού, κυρίως όποτε γινεται ο τρύγος, δηλαδή από τον Αύγουστο μέχρι το Σεμπτέμβριο ή λίγο νωρίτερα ή αργότερα (Σπυρούλα Χριστοδούλου, Ποταμιού, Λεμεσός).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
Δείτε εδώ βίντεο από το Φεστιβαλ Παλουζέ στον Πολύστυπο το 2010:
http://www.youtube.com/watch?v=-GNR0FzxI5w
Κυθραιώτου, Φ. (2013). Γαστρονομικός οδηγός Μαραθάσας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Λευκωσία.
Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωργίας (2006). Κυπριακά παραδοσιακά παρασκευάσματα, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία.
Προφορικές μαρτυρίες:
Αντρούλλα Χρίστου, 58 ετών από τα Αγρίλια της Λεμεσού. Καταγραφή: Ζηνοβία Χαραλάμπους, Οκτώβρης 2010. Επιμέλεια: Στάλω Λαζάρου.
Σπυρούλα Χριστοδούλου, Ποταμιού, Λεμεσός. Καταγραφή: Μαρίτσα Χριστοδούλου, 2010.
Κυπερούντα (βλ. Κούρρη, Π. και Λαζάρου, Σ. (επιμ.) (2007). Παραδοσιακές συνταγές του χωριού Κυπερούντα, Αδημοσίευτα στοιχεία).
Ζηνοβία Χαραλάμπους, Μαρίτσα Χριστοδούλου, Στάλω Λαζάρου / Βαρβάρα Γιάγκου, Πετρούλα Χατζηττοφή