«Έψημα σταφυλιού, βασικό υλικό για τα ρετσ̆έλλια»
Πηγή: Στάλω Λαζάρου
Η συνταγή προέρχεται από την περιοχή της Μαραθάσας, όπου και παρασκευαζόταν μεγάλη ποικιλία γλυκών με βάση τον μούστο του σταφυλιού. Στη συγκεκριμένη συνταγή, για τα ρετσέλλια χρησιμοποιούνται μήλα ή κυδώνια.
Ονομασία - Συνταγή
Τα ρετσ̆έλλια είναι είδος γλυκού από φρούτα ή λαχανικά, ψημένα και διατηρημένα σε σιρόπι σταφύλιο (πετιμέζι).
ΕΤΥΜ. < περσ. rical, που σημαίνει ζαχαρωτό ή την τουρκική recel, που σημαίνει διατηρημένα φρούτα (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Ρετσέλια, 126).
10 φλιτζάνια μούστο
1 κιλό μήλα ή κυδώνια
Κόβουμε τα μήλα ή τα κυδώνια σε λεπτές φέτες αφού προηγουμένως τα πλύνουμε και τα σκουπίσουμε.
Τα τοποθετούμε σε ένα πανέρι στρωμένο με πετσέτα και τα αφήνουμε
στον ήλιο να στεγνώσουν, χωρίς να αποξηρανθούν. Τα γυρίζουμε καθημερινά.
Βράζουμε τον μούστο για περίπου επτά λεπτά.
Προσθέτουμε τα στεγνά μήλα και τα αφήνουμε να βράσουν για λίγο, χωρίς όμως να λειώσουν.
Τα κατεβάζουμε από τη φωτιά και όταν κρυώσουν εντελώς τα φυλάμε σε αποστειρωμένα γυάλινα βαζάκια (Κυθραιώτου 2013, 63).
στέγνωμα στον ήλιο
βράσιμο
διατήρηση σε σιρόπι
Έβραζαν σε μούστο τα στεγνά κομμάτια μήλου ή κυδωνιού μέχρι να δέσει καλά ο μούστος και να γίνει όπως το έψημαν (Κυθραιώτου 2013, 41).
Στον Κάμπο της Τσακκίστρας έφτιαχναν ρετσ̆έλλια με κόκκινο κολοκύθι. Σύμφωνα με τον Χρύσανθο Κυπριανού τα ρετσ̆έλλια με κολοκύθι παρασκευάζονταν ως εξής: «Έκοβαν το κόκκινο κολοκύθι σε μικρές φέτες και τις έβαζαν στη σκάφη με νερό, όπου έριχναν ασβέστη μέσα σε πανί, για να σφίξουν. Στη σκάφη τις άφηναν περίπου πέντε ώρες. Κατόπιν, τις έβγαζαν και τις άφηναν να στραγγίσουν. Όταν το έψημαν άρχιζε να καταστήννεται τις έριχναν μέσα (λίγο αργά για να μην λειώσουν). Το φύλαγαν σε μεγάλα μπουκάλια του γλυκού. Μερικές νοικοκυρές συνήθιζαν να βάζουν ξηρά βερίκοκα αντί για κόκκινο κολοκύθι» (Κυπριανού 1974, 301-302).
Λειτουργικός & Συμβολικός Ρόλος
Στη Μαραθάσα, πριν διαδοθεί ευρέως η ζάχαρη, έφτιαχναν τα ρετσ̆έλλια τα
οποία θεωρούνται ο πρόδρομος του γλυκού του κουταλιού (Κυθραιώτου 2013, 41).
Τα ρετσ̆έλλια τρώγονταν πάνω σε φέτες ψωμιού (Κυπριανού 1974, 302).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες & Βιβλιογραφία
** Για τα ρετσ̆έλλια γενικά, βλ. λήμμα ρετσ̆έλλια - ριτσ̆έλλια,τα στην κατηγορία Τρόφιμα.
Κυθραιώτου, Φ. (2013). Γαστρονομικός οδηγός Μαραθάσας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού-Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Λευκωσία.
Κυπριανού Χ. Σ. (1974), «Τροφαί του χωριού Τσακκίστρα της Κύπρου», Λαογραφία ΚΘ΄ (ΧΧΙΧ), Εν Αθήναις, 295-310.
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Πηγή φωτογραφίας:
«Έψημα σταφυλιού, βασικό υλικό για τα ρετσ̆έλλια» (Στάλω Λαζάρου)
Τόνια Ιωακείμ, Πετρούλα Χατζηττοφή, Αργυρώ Ξενοφώντος
Τρόφιμα
Γλυκά από μούστο σταφυλιού
Αρχικά, τα προϊόντα αυτά αποτελούσαν την απαραίτητη ξηρή τροφή των γεωργών κατά τη διάρκεια της εργασίας. Αργότερα, καταναλώνονταν σαν επιδόρπιο ή κεραστικό αντί γλυκού.
Παραδοσιακές Συνταγές
Γλυκό κολοκούι
Το γλυκό αυτό έχει συνήθως το χαρακτηριστικό σχήμα σούστας (ελατηρίου), που δημιουργείται με τη χρήση ειδικού εργαλείου κατά το κόψιμο του κολοκυθιού.
Παραδοσιακές Συνταγές
Γλυκό κυδώνι
"Καθαρίζεις τα κυδώνια με το μαχαίρι. Καθαρίζεις τη φλούδα και τα κουκούτσια για να μεν μείνει σκληρό τζιαι να μεν τρώεται. Σε μια λεκάνη βάλλεις νερό και λεμόνι και τα βάζεις μέσα για να μην…
Παραδοσιακές Συνταγές
Γλυκό μήλο
Ιδιαίτερα γνωστή για την παραγωγή γλυκών του κουταλιού και άλλων προϊόντων από μήλα είναι η Κυπερούντα. Η συνταγή για το γλυκό μήλου από το χωριό αυτό προαπαιτεί μήλα όχι πολύ μικρά, και αν είναι…
Παραδοσιακές Συνταγές
Γρούτα
Εύκολη και γρήγορη συνταγή πουτίγκας, με τηγάνιση κρεμμυδιού και σιμιγδάλι. Η γρούτα απαντάται και ως γλυκό έδεσμα, φτιαγμένο συνήθως με έψημα ή χαρουπόμελο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Γρούτα με το έψημα
"Προηγουμένως την εκάμναμε πάρα πολλά συχνά γιατί ήταν εύκολη και γρήγορη συνταγή. Στα χρόνια τα παλιά έκαμναν πόλεμο για να φαν την βρούτα τη μαύρη. Τωρά στα νέα τα χρόνια, ούτε που θέλουν να την…
Παραδοσιακές Συνταγές
Έψημα
Παχύρευστο σιρόπι-μέλι με μαύρο χρώμα και γλυκόξινη γεύση. Παρασκευάζεται από το μούστο των σταφυλιών με παρατεταμένο βράσιμο, χωρίς προηγούμενη ζύμωση, μέχρι να γίνει σκούρο και σιροπιαστό.…
Τρόφιμα
έψημαν,το
Το έψημαν είναι φυσικό σιρόπι που φτιάχνεται με το βράσιμο και τη συμπύκνωση του μούστου. "Δένει" όταν στο καζάνι του βρασμού μείνει το 1/3 (ακόμα και το 1/4) της αρχικής ποσότητας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Ζαμπούσσιες
Οι ζαμπούσσιες είναι ένα ξεχασμένο σχεδόν είδος μπουρεκιού ή πίτας της παραδοσιακής μας κουζίνας. Αναλόγως της εποχής έχουν γέμιση από παπαρούνες (πετεινούς), μάραθο ή κίτρινη κολοκύθα. Τις έφτιαχναν…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κατσούρες με έψημα
Συνταγή από τη Μαραθάσα. Στην παραλλαγή αυτή των κατσούρων χρησιμοποιείται προζυμένιο ψωμί μαζί με έψημα, το οποίο απαντάται σε πολλά παραδοσιακά γλυκά της περιοχής.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κεφτέδες με κολότζιν κότσινο
Νηστίσιμοι/χορτοφαγικοί κεφτέδες, στους οποίους χρησιμοποιείται μια ιδιαίτερη ποικιλία κυπριακών κολοκυθιών, τα κοτσινοκόλοκα. Η συνταγή προέρχεται από τη Μονη Αγίας Ειρήνης στη Λεμεσό, και…
Παραδοσιακές Συνταγές
κκιοφτέρκα,τα
"Τα κκιοφτέρια παρασκευάζονται ακριβώς όπως ο ππαλουζές [ππαλουζές,ο = χυλός μουσταλευριάς (από άσπρο σταφύλι)]. Όταν ο ππαλουζές στεγνώσει στα πιάτα ή στα σινούδκια [σινού(δ)ιν,το = μικρό ταψί], τον…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κολοκούθκια με κυδώνι
"Κόβουμε τα κολοκυθάκια σε μικρά κομμάτια και τα βάζουμε στην κατσαρόλα. Χύνουμε το ντοματοχυμό, το νερό, το αλάτι και κόβουμε τα κυδώνια κύβους μέσα στην κατσαρόλα." (Γεωργία Νεοκλέους και Ραφαέλλα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κομπόστο μήλο
"Φτιάχνουμε το σιρόπι με 1 ποτήρι ζάχαρη και 2 ποτήρια νερό. Το ρίχνουμε στις μπουκάλες. Κλείνουμε τις μπουκάλες αεροστεγώς και τις βάζουμε σε βραστήρα να κοχλάσουν για 10 λεπτά." (Ελένη Σάββα,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κονφιτούρα από μήλα και χυμό πορτοκαλιού
Γλυκό έδεσμα των νεότερων χρόνων. Το μείγμα από το χυμό πορτοκαλιού και τα κομμένα μήλα βράζεται, και στη συνέχεια δένει με την προσθήκη ζάχαρης.
Παραδοσιακές Συνταγές
Λαλαγκούθκια με αναρή
Παραδοσιακά, τα λαλαγκούθκια τα έφτιαχναν χωρίς γέμιση και τα σέρβιραν πασπαλισμένα με ζάχαρη, μέλι ή έψημα. Στη νεότερη αυτή συνταγή για λαλαγκούθκια δημιουργείται μια νέα εκδοχή του παραδοσιακού…
Παραδοσιακές Συνταγές
Λουβκιά με κολοκύθα κόκκινη
Φαγητό, το οποίο έφτιαχναν για λόγους οικονομίας, όταν υπήρχε περίσσευμα λουβιών από φαγητό προηγούμενης μέρας. Η συνταγή προέρχεται από τη Γερμασόγεια, προάστιο της Λεμεσού.
Παραδοσιακές Συνταγές
Λουλλούθκια
Ριζοκαρπασίτικη εκδοχή μιας διαδεδομένης κυπριακής συνταγής για "τερτζελλούθκια" ή "κουλλουρούθκια με το μέλι". Τα τερτζελλούθκια ψήνονταν είτε σε τερατσόμελο (χαρουπόμελο), όπως και τα λουλλούθκια,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Μαρμελάδα κυδώνι
Βάζουμε τις φλούδες μέσα σε μια κατσαρόλα, τις σκεπάζουμε με νερό και τις βάζουμε στη φωτιά να ψηθούν. Όταν κατεβάσουν τον χυμό τους, τις περνούμε από το σουρωτήρι. Ανάλογα με το χυμό βάζουμε ίση…
Παραδοσιακές Συνταγές
Μουστάρι
Το μουστάρι χρησιμοποιείται για την παρακευή παραδοσιακών γλυκών εδεσμάτων, όπως ο ππαλουζές, ο σιουσιούκκος, ο πολτός και τα κκιοφτέρκα. "Πιο παλιά το μουστάρι το βάλλαμε στα πιθάρια τζιαι στις…
Παραδοσιακές Συνταγές
Ξεροτήανα
"Όταν ροδοκοκκινίσουν τα βγάζουμε με τρυπητή κουτάλα, για να στραγγίσει το λάδι. Τα βάζουμε σε πιατέλα και τους βάζουμε τη ζάχαρη. Μια άλλη προτίμηση είναι να τα βουτήξουμε μέσα στο μέλι ή στο έψημα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Όσπρια (φασολάκι παστό) με κυδώνια
"Βάζουμε στη φωτιά τα φασολάκια με νερό να βράσουν και προς το τέλος βάζουμε και τα κυδώνια." (Παναγιώτα Ιωάννου, Κυπερούντα)
Παραδοσιακές Συνταγές
Πισίες μαραθεύτικες
Στη Μαραθάσα οι τηγανητές πισίες σερβίρονται με μέλι ή έψημα (πετιμέζι).
Παραδοσιακές Συνταγές
Πορτός με το έψημα
To έψημα παρασκευάζεται μετά από συνεχές βράσιμο του μούστου, δηλαδή του χυμού από σταφύλι. Στο σιρόπι αυτό βράζεται το σιτάρι, μέχρι το μείγμα να πήξει και να σχηματιστεί o πολτός.
Παραδοσιακές Συνταγές
πορτός,ο
"Βάζουμε το μουστάρι στη φωτιά μαζί με το σιτάρι και το αφήνουμε σε σιγανή φωτιά να καταστηθεί [καταστήννω = βράζω κάτι μέχρι να απορροφηθεί ή να εξατμιστεί το νερό του]" (Προφ. μαρτυρία: Μαρίνα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Ππαλουζές
"Όταν γύρουμε λίγο ππαλουζέ σε ένα πιάτο και δούμε ότι δεν απλώνει σημαίνει ότι είναι έτοιμος. Τον βάλλουμε σε πιάτα βαθουλά η σε σινούθκια και του σπάζουμε λίγες κούννες του αμυγδάλου ή καρυδιού που…
Παραδοσιακές Συνταγές
Ππαλουζές μήλου
Συνταγή από την Κυπερούντα. Ο ππαλουζές του μήλου παρασκευάζεται γρήγορα και εύκολα, από χυμό μήλου και αλεύρι.
Παραδοσιακές Συνταγές
σ̆ουσ̆ούκκος,ο
Ο σ̆ουσ̆ούκκος είναι από τα πιο γνωστά παραδοσιακά γλυκά της Κύπρου και θα τον συναντήσετε σε χωριά όπου παράγονται σταφύλια.
Παραδοσιακές Συνταγές
σησαμόπιττες,οι
Η συνταγή προέρχεται από τη Μαραθάσα. Οι σησαμόπιττες ήταν ένα από τα προϊόντα που πουλούσαν οι Μαραθεύτες στα πανηγύρια μαζί με οπωρικά, ξηρούς καρπούς, σουσιούκκον και παστέλλιν.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σουππούθκια
Το γλυκό αυτό έδεσμα σε παλαιότερες εποχές καταναλωνόταν καθημερινά, αφού ήταν εύγευστο, οικονομικό και πολύ ωφέλιμο. Η δύο παραλλαγές της συνταγής προέρχονται από τον Άγιο Φώτιο Πάφου και τη…
Τρόφιμα
σταφύλι,το
Το σταφύλι καλλιεργείτο κυρίως στα ορεινά χωριά της Κύπρου, όπου η θερμοκρασία ήταν χαμηλή. Οι αμπελουργοί τρύγιζαν το σταφύλι που προοριζόταν για την παραγωγή κουμανταρίας και μοσχάτου το μήνα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Τερτζιελλούθκια ή κουλλουρούθκια με το έψημα
"Παλιά εκάμναμεν κουλουράκια με το έψημα όταν ωριμάζαν τα σταφύλια. Επιάναμεν τα που το αμπέλι τζιαι εκάμναμεν τα έψημα. Δηλαδή τους μήνες Σεπτέμβρη έως το Νιόβρη, ακόμα τζιαι το Δεκέβρη ήταν η…
Παραδοσιακές Συνταγές
Τερτζιελλούθκια ή κουλλουρούθκια με το μέλι (τερατσόμελο)
Σε περιοχές, στις οποίες δεν υπήρχαν αμπελοκαλλιέργειες και συνεπώς δεν παραγόταν έψημα, τα τερτζιελλούθκια ψήνονταν συνήθως σε χαρουπόμελο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Χαλουβάς κουβαρι(α)στός με το έψημα
Στη Δωρά Λεμεσού φτιαχνόταν κατά την εορτή του Απ. Ανδρέα (Αρίστη Γιαννακού, Δωρά Λεμεσού).