«Λουκάνικα και λούντζα»
Πηγή: Αρχείο Δ. Δημητρίου
Αλλαντικό απο χοιρινό κρέας.
Ονομασία - Προέλευση
Το λουκάνικο είναι αλλαντικό, φτιαγμένο με κιμά σε έντερο (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Λουκάνικο, 78).
Ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης σημειώνει πως είναι αλλαντικό κυλινδρικού σχήματος που παρασκευάζεται από ψιλοκομμένο και καρυκευμένο κρέας μέσα σε περίβλημα από ζωική μεμβράνη (συνήθως έντερα) (Μπαμπινιώτης 2005, λήμμα λουκάνικο,το, 1022).
ΕΤΥΜ. < μεσν. λουκάνικον < λατ. lucanicum [lucanicum = είδος αλλαντικού] < Lūcāni, λαός της Κάτω Ιταλίας, ο οποίος παρασκεύαζε με αυτό τον τρόπο τα αλλαντικά (Μπαμπινιώτης 2005, λήμμα λουκάνικο,το, 1022; Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Λουκάνικο, 78)
Το λουκάνικο ονομαζόταν και «τεράτσιν» επειδή μοιάζει με τον καρπό της χαρουπιάς, το τεράτσιν.
Η προετοιμασία για την παρασκευή των λουκάνικων ξεκινούσε την ημέρα σφαγής του χοίρου. Τα έντερα του ζώου πλένονταν, αναποδογυρίζονταν, ξύνονταν με καλάμι και βυθίζονταν σε δοχείο με ξηρό μαύρο, μπρούσκο, κρασί (Ξιούτας 1978, 148). Η νοικοκυρά με δεξιοτεχνία ψιλοέκοβε τα τσιρίντζ̆ια ή τα τιτσ̆ιά για τη παρασκευή των λουκάνικων. Ο χονδροαλεσμένος κιμάς εμπλουτιζόταν με λίπος και μυρωδικά όπως κόλιανδρο, κύμινο, ώριμο καρπό σχίνου, κόκκους πιπεριού και μικρά κομμάτια καυτερής κόκκινης πιπεριάς ώστε τα λουκάνικα να γίνουν πιο εύγεστα (Πετάσης 1992, 260). Η νοικοκυρά αναμίγνυε όλα τα υλικά και κάλυπτε το μείγμα με μπρούσκο κρασί για τρεις έως οκτώ ημέρες (Νεοφύτου 1991, 71). Καθημερινά η νοικοκυρά ζύμωνε το μείγμα και πρόσθετε σε αυτό κρασί, αφού προηγουμένως δοκίμαζε τη γεύση του μείγματος τηγανίζοντας μικρή ποσότητα (Ξιούτας 1978, 148-149). Την ημέρα παρασκευής των λουκάνικων, ένα χλωρό κλαδί σχοίνου ή μυρσίνης προσαρμοζόταν στην άκρη του εντέρου για να ανοιχθεί. Η νοικοκυρά με το χέρι έπαιρνε τσιρίντζ̆ια και γέμιζε το έντερο, το σ̆σ̆οινίν, σφίγγοντας και στρίβοντάς το σε διαστήματα 15-20 εκατοστών, ώστε να σχηματίσει τα τεράτσ̆ια (Ξιούτας 1978, 149). Συνήθως, σε κάθε σ̆σ̆οινίν σχηματίζονταν οκτώ έως δώδεκα τεράτσ̆ια που το κάθε ένα περιείχε δύο με τρία κομμάτια καυτερής πιπεριάς. Τέλος, με ένα σκλινίτζ̆ιν η νοικοκυρά τρυπούσε τα τεράτσ̆ια, τα κρεμούσε σε μία δοκό κοντά στην εστία, στην τσιμινιάν, ώστε να αποξηρανθούν και να καπνιστούν, για οκτώ έως δέκα ημέρες (Νεοφύτου 1991, 71).
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Οι Κύπριοι συνήθιζαν να τρώνε τα αποξηραμένα λουκάνικα ωμά ως μεζέ (Ξιούτας 1978, 149) με πιννιάν.
Φημισμένα για τη γεύση τους λουκάνικα ήταν της Πάφου (τα παφίτικα) και της Πιτσιλλιάς (τα πιτσιλλίσιμα) (Ξιούτας 1978, 150).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Σε κάποιες περιοχές δεν ήταν απαραίτητο το κάπνισμα των λουκάνικων αλλά μόνο η αποξήρανσή τους στον αέρα, που διαρκούσε όμως περισσότερες ημέρες (Νεοφύτου 1991, 71). Τα στεγνά λουκάνικα τηγανίζονταν ελαφρά και φυλάσσονταν σε κούζους σκεπασμένα με μύλλαν ή ελαιόλαδο (Ξιούτας 1978, 149). Αυτά ονομάζονταν κουμνιαστά λουκάνικα, ενώ τα άλλα, χωριάτικα.
Μπαμπινιώτης Γ. (2005), Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων. Ερμηνευτικό, Ορθογραφικό, Ετυμολογικό, Συνωνύμων-Αντιθέτων, Κυρίων Ονομάτων, Επιστημονικών Όρων, Ακρωνυμίων, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα.
Νεοφύτου Κ. (1991), «Συντήρηση κρέατος», Λαογραφική Κύπρος 21,41, 63-73.
Ξιούτας Π. (1978), Κυπριακή λαογραφία των ζώων, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XXXVIII, Λευκωσία.
Πετάσης Γ. (1992), Η κωμόπολη της Κυθρέας: ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Στέλιος Λειβαδιώτης Λτδ., Λευκωσία.
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Πηγή φωτογραφίας:
«Λουκάνικα και λούντζα» (Αρχείο Δ. Δημητρίου)
Αντωνία Ματάλα, Δήμητρα Δημητρίου, Αργυρώ Ξενοφώντος, Τόνια Ιωακείμ
Ψήνοντας λουκάνικα, 2014.
φωτ: Μαρκέλλα Καλλή
Ψήνοντας λουκάνικα στην παραδοσιακή φουκού, 2014.
φωτ: Μαρκέλλα Καλλή
Παραδοσιακές Συνταγές
απόχτιν,το
Είδος παστού κρέατος. Καταναλώνεται σαν μεζές ή μαγειρεύεται με το φασολάκι και άλλα λαχανικά.
Τρόφιμα
αρκόσ̆οιρος (αρκόσιοιρος),ο
"Μια από τις δοκιμασίες που οι δράκοι έβαλαν στο Σπανό ήταν να σκοτώσει έναν αγριόχοιρο. Αφού καταφέρνει να πείσει τους δράκους να τον προσκαλέσουν να μείνει μαζί τους, αυτοί του ζητούν να σκοτώσει…
Παραδοσιακές Συνταγές
αφέλια,τα
Τα αφέλια αποτελούν χαρακτηριστικό κυπριακό έδεσμα χοιρινού κρέατος. Σερβίρονται συχνά με πατάτες αντιναχτές ή πιλάφι πλιγούρι με γιαούρτι.
Τεχνικές Παραγωγής
ζαλατίνα,η
Παραδοσιακά η ζαλατίνα στην Κύπρο φτιαχνόταν μετά τη σφαγή του καλοαναθρεμμένου χοίρου, του οποίου χρησιμοποιούσαν συνήθως την κεφαλή και τα πόδια. Το κρέας βραζόταν καλά και αρτυζόταν με αλάτι,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Καουρμάς
Φαγητό με χοιρινό κρέας και πατάτες. Το πιάτο δένει πλούσια σάλτσα από κρασί και ντομάτα, με αρωματικά φυτά και μπαχαρικά. Η συνταγή προέρχεται από τον Άγιο Θεόδωρο της ορεινής περιοχής Σολέας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Καππαμάς καππάκι
Πιάτο που συνηθίζεται στα Κοκκινοχώρια. Παλαιότερα το έφτιαχναν στα οικογενειακά τραπέζια τα Χριστούγεννα αλλά και γενικότερα κατά το χειμώνα, εποχή παραγωγής του κολοκασιού. Η συνταγή προέρχεται από…
Παραδοσιακές Συνταγές
Καροτζέφαλα
Τα καροτζέφαλα ήταν είδος συντηρημένου κρέατος από κεφάλι γίδας. Χρησιμοποιούνταν για την παρασκευή σούπας, την οποία έτρωγαν με κρίθινα παξιμάδια, τις λεγόμενες "καυκαλιές".
Παραδοσιακές Συνταγές
Κοκκαλού
Ο τρόπος παρασκευής του αλλαντικού αυτού παραπέμπει στη λούντζα. Η κοκκαλού, που οφείλει το όνομά της στα κόκαλα των παγιδιών του χοίρου, κόβεται μετά την αποξήρανσή της σε κομμάτια και μαγειρεύεται…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κοτολέτες χοιρινές, κρασάτες
Οι μπριζόλες μαρινάρονται από το βράδυ στο κρασί και τον κόλιανδρο. Τα υλικά της μαρινάτας χρησιμοποιούνται αργότερα και κατά το ψήσιμο, σχηματίζοντας μια νόστιμη σάλτσα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουμνιαστά ή παστά
Η ονομασία "κουμνιαστά" προέρχεται από το πήλινο αγγείο στο οποίο αποθηκεύονταν τα συντηρημένα σε λίπος κομμάτια κρέατος. Πρόκειται για την "κούμνα" ή το "κουμνί", είδος μικρού πιθαριού.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κρασάτο τηγανιά
Πιάτο, που παραπέμπει στα αγαπημένα κυπριακά αφέλια. Το καπνιστό και κρασάτο χοιρινό κρέας, κομμένο σε κύβους, τηγανίζεται και στη συνέχεια ψήνεται σε κρασί και κόλιανδρο. Η συνταγή προέρχεται…
Παραδοσιακές Συνταγές
λουκάνικα,τα
Είδος αλλαντικού από χοιρινό κρέας τοποθετημένο για μέρες σε κρασί. Τα λουκάνικα αποξηραίνονται στον ήλιο και, στη συνέχεια, καπνίζονται καθημερινά για 8-10 μέρες.
Τρόφιμα
Λουκάνικο Πιτσιλιάς
Το Λουκάνικο Πιτσιλιάς παρασκευάζεται στις κοινότητες της Πιτσιλιάς από χοιρινό χονδροκομμένο κιμά που “ψήνεται” (ωριμάζει) σε κόκκινο ξηρό κρασί της περιοχής και στον οποίο προστίθενται διάφορα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Λούντζα
Για την παρασκευή της λούντζας, το κρέας τοποθετείται πρώτα σε κρασί με κόλιανδρο, για να "ψηθεί", και στη συνέχεια καπνίζεται για μερικές μέρες.
Παραδοσιακές Συνταγές
Μεζέδες Δορυφόρου
Οι μεζέδες φτιάχνονταν στην ταβέρνα «Δορυφόρος», που λειτουργούσε στην Αγλαντζιά από το 1959 μέχρι το 1974. Αν και τριών ειδών, σερβίρονταν ως μια μερίδα (σε ένα πιάτο).
Παραδοσιακές Συνταγές
Μεζές του Γιάννη
Η συνταγή αξιοποιεί και συνδυάζει κυπριακά τρόφιμα, που σερβίρονται συχνά ως μεζέδες ή τσιμπήματα: στρουθκιά (σιληνή, άγριο χόρτο), λούντζα (αλλαντικό από καπνιστό χοιρινό κρέας), χαλλούμι (κυπριακό…
Παραδοσιακές Συνταγές
Παΐδια του χοίρου
"Βάζουμε σε κατσαρόλα και τηγανίζουμε τα παΐδια μέχρι να κοκκινίσουν. Ρίχνουμε σε μια άλλη κατσαρόλα το ντοματοχυμό, το πιπέρι, το αλάτι, το κρέας και τις πατάτες και τα αφήνουμε να καταστηθούν καλά…
Παραδοσιακές Συνταγές
Παντζάρια (γιαχνί) με χοιρινό
Το πιάτο έχει το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα του παντζαριού, με το οποίο βάφονται και όλα τα υπόλοιπα υλικά. Συνήθιζαν να το μαγειρεύουν με κρεμμύδι και σέλινο στους γάμους στην περιοχή της…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πατάτες αντιναχτές με λουκάνικα στην κατσαρόλλα
Η νεότερη αυτή συνταγή, που διασκευάζει με ένα πολύ ιδιαίτερο τρόπο τη γνωστή συνταγή για πατάτες αντιναχτές, προέρχεται από τα Χανδριά της περιοχής Πιτσιλιάς (ορεινή επαρχία Λεμεσού). Το…
Τρόφιμα
Παφίτικο λουκάνικο (γαστρονομικός χάρτης)
Το Παφίτικο λουκάνικο παρασκευάζεται στις κοινότητες της επαρχίας Πάφου από χοιρινό κιμά που “ψήνεται” (ωριμάζει) σε κόκκινο ξηρό κρασί της περιοχής και αποξηραίνεται στον ήλιο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίτσα παραδοσιακή, κλειστή
Ένα αγαπημένο φαγητό μικρών και μεγάλων αποδίδεται "κυπριακά", με χρήση ντόπιων υλικών της παραδοσιακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Ποσυρτή
Για την παρασκευή της κυπριακής εκδοχής του μπέικον, το χοιρινό κρέας τοποθετείται στο κρασί για 8-10 μέρες και στη συνέχεια καπνίζεται καθημερινά για 20 μέρες.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σιοιρισιές
Είδος αλλαντικού. Το ψαχνό χοιρινό κρέας τοποθετείται για μέρες σε μείγμα από ξίδι, κρασί και κόλιαντρο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σούβλα κρασάτη
Συνταγή από το χωριό Λύση. Πριν ψηθεί στα κάρβουνα, το κρέας μαρινάρεται σε κρασί και μπαχαρικά.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σούβλα χοιρινή με διάφορα λαχανικά
Καθώς ψήνεται μαζί με τα λαχανικά, το κρέας απορροφά τα αρώματά τους.
Σιτηρέσιο
Συνηθισμένοι Τρόποι Μαγειρέματος
Αναφορά σε διάφορα φαγητά, τον τρόπο μαγειρεύματος και σερβιρίσματος τους.
Τρόφιμα
Σφαγή χοίρου & Παρασκευή παραδοσιακών αλλαντικών
Τα κυριότερα είδη κυπριακών παραδοσιακών αλλαντικών είναι τα λουκάνικα, η λούντζα, το χοιρομέρι, η ζαλατίνα, η ποσυρτή (μπέικον), η τσαμαρέλα και το απόχτι. Η τσαμαρέλλα και το απόχτι παρασκευάζονται…
Τεχνικές Παραγωγής
Σφαή του σιοίρου
Η σφαή του σσίοιρου γινόταν περί τα μέσα του Οκτώβρη και εν πάση περιπτώσει μετά τα πρωτοβρόχια. Ήταν δε μια τελετουργική διαδικασία, ένα γιορτινό γεγονός στο οποίο έπαιρναν μέρος αρκετά άτομα.…
Παραδοσιακές Συνταγές
Τσαμαρέλλα
Παλαιότερα έβαζαν την τσαμαρέλλα σε «αρμαρόλες», ντουλαπάκια καμωμένα με ξύλινο σκελετό και δικτυωτό σύρμα που επέτρεπαν στα τρόφιμα μέσα να αερίζονται και τα προστάτευαν από τα διάφορα έντομα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Φασόλια γίγαντες με λουκάνικα
Γνωστή ελληνική συνταγή, παρασκευασμένη με παραδοσιακά αλλά και υγιεινά υλικά της κυπριακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Φασόλια μαειρευτά με μολόσιες, αλατούνες τζαι τεράτσι λουκάνικο
Συνταγή βασισμένη σε υλικά της παραδοσιακής κυπριακής κουζίνας, που συνδυάζονται με ένα πρωτότυπο τρόπο. Τα όσπρια, τα χόρτα και το λουκάνικο ψήνονται σε σάλτσα ντομάτας με κρεμμύδι.
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινά φιλετάκια γεμιστά
Σύγχρονη συνταγή που παραπέμπει στη διεθνή κουζίνα ως προς τη σύλληψη και την παρουσίαση, ωστόσο διατηρεί το τοπικό άρωμα μέσα από την ποικιλία υλικών της παραδοσιακής κυπριακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινό καππαμάς με κολοκάσι και κουνουπίδι
Η συνταγή προέρχεται από το Λευκόνοικο της επαρχίας Αμμοχώστου. Ο καππαμάς ήταν φαγητό, το οποίο παρασκεύαζαν στην περιοχή Αμμοχώστου κυρίως τα σαββατοκύριακα ή τις αργίες, καθώς ήταν έδεσμα που…
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινό φιλέτο γεμιστό
Υλικά της κυπριακής κουζίνας, όπως η λούντζα, το χαλλούμι, τα παστά σύκα και το λουκάνικο, συνοδεύουν το χοιρινό φιλέτο σε ένα σύγχρονο πιάτο, με μοντέρνο στήσιμο αλλά και παραδοσιακές βάσεις.…
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινό φλαμαντζέρι με θυμαρίσιο μέλι
Κυρίως πιάτο μοντέρνας υφής, φτιαγμένο με υλικά της παραδοσιακής κυπριακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Ψαρονέφρι ρολό γεμιστό, με σάλτσα κουμανταρίας
Σύγχρονη συνταγή που, αν και παραπέμπει σε ανάλογα της ελληνικής και διεθνούς κουζίνας, διατηρεί επίσης στοιχεία της κυπριακής μαγειρικής. Βασίζεται στο χοιρινό, ένα είδος κρέατος το οποίο προτιμάται…