«Χοιρινά αφέλια»
Πηγή: http://www.kasarolla.com/2010/01/syntagh-binteo-hoirina-afelia.html
Κομμάτια χοιρινού κρέατος, τηγανισμένα και μαγειρεμένα με κρασί και κόλιανδρο.
Ονομασία - Προέλευση
Πρόκειται για παραδοσιακό κυπριακό έδεσμα βασισμένο σε χοιρινό κρέας (σε μικρά κομματάκια), τηγανισμένο και μαγειρεμένο με (κόκκινο) κρασί και κόλιανδρο (Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, λήμμα αφέλια,τα, 78; Πετάσης 1992, 256; Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αφέλια, 29).
ΕΤΥΜ. < αρχ. οβελός, δηλαδή σούβλα (Πέτρου-Ποιητού 2013, λήμμα Αφέλια, 29)
Τα αφέλια μαγειρεύονται στην κατσαρόλα.
Για τη παρασκευή των αφελιών, η νοικοκυρά τσιγάριζε μικρά κομμάτια ψαχνού κρέατος σε μύλλαν, τα άρτυζε με αποξηραμένο κόλιανδρο και τα έσβηνε με μαύρο ξηρό κρασί (Πετάσης 1992, 256).
Άλλες νοικοκυρές πριν τσιγαρίσουν το κρέας το μαρινάριζαν σε κρασί και κόλιανδρο (Υπουργείο Γεωργίας 2010, Κυπριακά παραδοσιακά παρασκευάσματα, 41).
«Κόφκεις το κριάς το σιοιρινόν μιτσίν-μιτσίν. Τηανίζεις το τζιαι μετά βάλλεις του κρασίν στερκόν τζιαι στουππώνεις το. Αντινάσσεις την μαείρισσαν προηγουμένως τζιαι μετά βάλλεις τζιαι κόλιαντρον» (Μαυροκορδάτος 2003, 306).
** Για τη συνταγή των αφελιών, βλ. το αντίστοιχο λήμμα στην κατηγορία Παραδοσιακές Συνταγές. Επίσης, στην ίδια κατηγορία βλ. τα λήμματα αφέλια με μανιτάρκα τζ̆αι [τζαι] πουρκούριν,τα και αφέλια με ρίγανη,τα.
Λειτουργικός Συμβολικός Ρόλος
Το φαγητό αυτό, από μικρά κομμάτια (κύβους) χοιρινού κρέατος, τηγανισμένου και μαγειρεμένου με κρασί ξηρό μαύρο, είναι ιδιαίτερα εύγευστο και σχολιάζεται χαρακτηριστικά από τον Ξενοφών Π. Φαρμακίδη: «Αποκτά τότε ευάρεστον γεύσιν και είναι η μόνη περίπτωσις, καθ’ ην δύναται τις να φάη αρκετόν χοιρινόν πλην των αλλάντων, χωρίς να το αηδιάση και αναουλιαστή» (Κυπρή 1983 [2003²], λήμμα αφέλια,τα, 134).
Τα αφέλια προσφέρονταν ως φαγητό ή μεζές σε ιδιαίτερες περιστάσεις και θεωρούνταν καλό φαγητό (Ξιούτας 1978, 158).
Τα αφέλια γίνονταν την ημέρα των χοιροσφαγίων, με τα «γλυτζ̆ιά του σ̆οίρου», δηλαδή το λιπαρό κρέας κάτω από τον λαιμό του χοίρου. Σερβίρονταν με πουργούρι πιλάφι (Προφ. μαρτυρία: Κυριάκος Παντελή, 71 ετών, Σωτήρα - Αμμόχωστος).
Συμπληρωματικές Πληροφορίες - Βιβλιογραφία
Μνεία στα αφέλια γίνεται στην κυπριακή δημοτική ποίηση. Στα ακριτικά ποιήματα οι ήρωες εκτός από το ότι μεγαλώνουν γρήγορα, έχουν και πολύ μεγάλη όρεξη. Αυτό αποτελεί και δείγμα παλληκαριάς και δύναμης γι’ αυτό και στα ποιήματα αυτά περιλαμβάνονται κατάλογοι φαγητών. Παρακάτω ακολουθεί ένα παράδειγμα του συγκεκριμένου κοινού τόπου (Ξιούτας 2008, 76):
Ο Αζγουρής
«Γίνην τριών ημερινών ζητά ψουμίν να φάη
Μισό ψουμί του δώκασιν εσυντροόλησέν το
Σωστόν ψουμίν του δώκασιν, εκλωτσοκόπησέν τον.
Έφαν εφτά φουρνιές ψουμιά (τζ’αι πέντε ποξαμάτιν,
Δαμάλιδ δώδεκαμ μηνών αφέλια στο τηάνιν).
Εφτά σκάλες σαλατικά σέλλινα τζ’αι ρεπάνια
Έφαν τα τζ’αι το Αρεστίν τζ’αι εζήτησεν τους τζ’άλλα.»
Το Αρεστίν είναι ο νεογέννητος γιος του ήρωα Ασγουρή, ο οποίος εδώ παρουσιάζεται σε μικρή ηλικία (τριών ημερών) να τρώει εφτά φουρνιές ψωμιά, πέντε φουρνιές παξιμάδια, ένα μικρό μοσχάρι, αφέλια και εφτά σκάλες λαχανικά. Η υπερβολή αυτή στοχεύει να αναδείξει τη δύναμη του γιού του ήρωα. Οι στίχοι που βρίσκονται σε αγκύλες αποτελούν εικασία του Ξιούτα.
Κυπρή Θ. Δ. (επιμ.) (1983 [2003²]), Υλικά διά την σύνταξιν ιστορικού λεξικού της κυπριακής διαλέκτου, Μέρος Β΄, Γλωσσάριον Ξενοφώντος Π. Φαρμακίδου, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, IX, Λευκωσία.
Μαυροκορδάτος Γ. Ι. (2003), Δίκωμο: Το χθες και το σήμερα, Λευκωσία.
Ξιούτας Π. (1978), Κυπριακή λαογραφία των ζώων, Δημοσιεύματα του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών, XXXVIII, Λευκωσία.
Ξιούτας Π. (2008), Από τα Τραγούδια μας, Newspage Publications, Λευκωσία.
Παυλίδης Α. (επιμ.) (1985), Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, τ. 3, Φιλόκυπρος, Λευκωσία.
Πετάσης Γ. (1992), Η κωμόπολη της Κυθρέας: ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και λαογραφική επισκόπηση, Στέλιος Λειβαδιώτης Λτδ., Λευκωσία.
Πέτρου-Ποιητού Ε. (2013), Από πού κρατάει η σκούφια τους. Λέξεις και ιστορίες από τον κόσμο της γεύσης, Εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία.
Υπουργείο Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, Τμήμα Γεωργίας (2010), Κυπριακά παραδοσιακά παρασκευάσματα, Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών, Λευκωσία.
Προφ. μαρτυρία:
Κυριάκος Παντελή, 71 ετών (ημερομ. γένν. 20/02/1943), Σωτήρα - Αμμόχωστος.
Πηγή φωτογραφίας:
«Χοιρινά αφέλια» (http://www.kasarolla.com/2010/01/syntagh-binteo-hoirina-afelia.html)
Δήμητρα Δημητρίου, Τόνια Ιωακείμ, Στάλω Λαζάρου, Κυριακή Παντελή, Σάββας Πολυβίου, Αργυρώ Ξενοφώντος
Επισυναπτόμενα Αρχεία
Αφέλια ορουντιώτικα (όπως μαγειρεύονται στην κοινότητα Ορούντας). Μαγειρεύω Κυπριακά 2015.
© Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής.
Αφέλια με πουργούρι. Μαγειρεύω Κυπριακά, 2015.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Αφέλια με πατάτες αντιναχτές. Μαγειρεύω Κυπριακά 2015.
Πηγή: Στάλω Λαζάρου.
Τρόφιμα
αρκόσ̆οιρος (αρκόσιοιρος),ο
"Μια από τις δοκιμασίες που οι δράκοι έβαλαν στο Σπανό ήταν να σκοτώσει έναν αγριόχοιρο. Αφού καταφέρνει να πείσει τους δράκους να τον προσκαλέσουν να μείνει μαζί τους, αυτοί του ζητούν να σκοτώσει…
Παραδοσιακές Συνταγές
αφέλια με μανιτάρκα τζ̆αι [τζαι] πουρκούριν,τα
Η συνταγή προέρχεται από τη Μελίνη της ορεινής επαρχίας Λάρνακας, και σε αυτήν αξιοποιούνται τα νόστιμα κόκκινα μανιτάρια που φύονται στην περιοχή. Με την προσθήκη τους στα αφέλια, τα μανιτάρια…
Παραδοσιακές Συνταγές
αφέλια με ρίγανη,τα
Παραλλαγή της παραδοσιακής συνταγής για αφέλια, στην οποία το κρασί και ο κόλιαντρος αντικαθίστανται από τον χυμό λεμονιού και τη χαρακτηριστικά αρωματική ρίγανη. Η συνταγή προέρχεται από την…
Παραδοσιακές Συνταγές
αφέλια,τα
Τα αφέλια αποτελούν χαρακτηριστικό κυπριακό έδεσμα χοιρινού κρέατος. Σερβίρονται συχνά με πατάτες αντιναχτές ή πιλάφι πλιγούρι με γιαούρτι.
Τεχνικές Παραγωγής
ζαλατίνα,η
Παραδοσιακά η ζαλατίνα στην Κύπρο φτιαχνόταν μετά τη σφαγή του καλοαναθρεμμένου χοίρου, του οποίου χρησιμοποιούσαν συνήθως την κεφαλή και τα πόδια. Το κρέας βραζόταν καλά και αρτυζόταν με αλάτι,…
Παραδοσιακές Συνταγές
Καουρμάς
Φαγητό με χοιρινό κρέας και πατάτες. Το πιάτο δένει πλούσια σάλτσα από κρασί και ντομάτα, με αρωματικά φυτά και μπαχαρικά. Η συνταγή προέρχεται από τον Άγιο Θεόδωρο της ορεινής περιοχής Σολέας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Καουρμάς Μαραθάσας
Τοπική εκδοχή ενός διαδεδομένου παραδοσιακού πιάτου με κρέας και πατάτες. Το κρέας που χρησιμοποιείται εδώ είναι χοιρινό, ή ρίφι (κατσικάκι).
Παραδοσιακές Συνταγές
Καππαμάς καππάκι
Πιάτο που συνηθίζεται στα Κοκκινοχώρια. Παλαιότερα το έφτιαχναν στα οικογενειακά τραπέζια τα Χριστούγεννα αλλά και γενικότερα κατά το χειμώνα, εποχή παραγωγής του κολοκασιού. Η συνταγή προέρχεται από…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κολοκάσι γιαχνί με χοιρινό
"Βάζουμε το κολοκάσι σε μια λεκάνη και σφίγγουμε το μισό λεμόνι πάνω. Κόβουμε το κρέας σε μικρά κομμάτια, [...] και το βάζουμε στην κατσαρόλα μέχρι να ροδοκοκκινίσει. Μετά προσθέτουμε το κρεμμύδι, το…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κοτολέτες χοιρινές, κρασάτες
Οι μπριζόλες μαρινάρονται από το βράδυ στο κρασί και τον κόλιανδρο. Τα υλικά της μαρινάτας χρησιμοποιούνται αργότερα και κατά το ψήσιμο, σχηματίζοντας μια νόστιμη σάλτσα.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κουμνιαστά ή παστά
Η ονομασία "κουμνιαστά" προέρχεται από το πήλινο αγγείο στο οποίο αποθηκεύονταν τα συντηρημένα σε λίπος κομμάτια κρέατος. Πρόκειται για την "κούμνα" ή το "κουμνί", είδος μικρού πιθαριού.
Παραδοσιακές Συνταγές
Κρασάτο τηγανιά
Πιάτο, που παραπέμπει στα αγαπημένα κυπριακά αφέλια. Το καπνιστό και κρασάτο χοιρινό κρέας, κομμένο σε κύβους, τηγανίζεται και στη συνέχεια ψήνεται σε κρασί και κόλιανδρο. Η συνταγή προέρχεται…
Τρόφιμα
Κρασί (Παράδοση 4000 χρόνων -μελέτη)
Επισυνάπτεται μελέτη της κ. Ε. Ηγουμενίδου στην αγγλική γλώσσαΗ μελέτη πραγματεύεται την διαδικασία καλλιέργειας του αμπελιού, την παραγωγή κρασιού, την διανομή και εμπόριο κρασιού, τη σημασία του…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κρέας με σπανάχι γιαχνί
Το χοιρινό κρέας και το σπανάχι τσιγαρίζονται και στη συνέχεια ψήνονται σε σάλτσα ντομάτας. Η συνταγή προέρχεται από την κατεχόμενη Εφτακώμη της Καρπασίας (επαρχία Αμμοχώστου).
Σιτηρέσιο
Κρέας στη διατροφή των Κυπρίων, αναφορά του 1878
Bρήκα ότι το πρόβειο και το χοιρινό κρέας έχουν μια ιδιόμορφη γεύση στην Κύπρο. Πρώτα- πρώτα τα πρόβατα και τα γουρούνια βόσκουν στα λιβάδια και βρίσκουν εκεί μυρωδάτα αγριόχορτα. Ιδιαίτερα εύγευστος…
Παραδοσιακές Συνταγές
Κρέας, κολοκούι, πατάτα γιαχνί
Το χοιρινό κρέας, τα κολοκυθάκια και οι πατάτες τηγανίζονται ξεχωριστά, και στη συνέχεια ψήνονται μαζί σε σάλτσα ντομάτας με κρεμμύδι. Συνταγή από τη Χοιροκοιτία της επαρχίας Λάρνακας.
Παραδοσιακές Συνταγές
λουκάνικα,τα
Είδος αλλαντικού από χοιρινό κρέας τοποθετημένο για μέρες σε κρασί. Τα λουκάνικα αποξηραίνονται στον ήλιο και, στη συνέχεια, καπνίζονται καθημερινά για 8-10 μέρες.
Τρόφιμα
Λουκάνικο Πιτσιλιάς
Το Λουκάνικο Πιτσιλιάς παρασκευάζεται στις κοινότητες της Πιτσιλιάς από χοιρινό χονδροκομμένο κιμά που “ψήνεται” (ωριμάζει) σε κόκκινο ξηρό κρασί της περιοχής και στον οποίο προστίθενται διάφορα…
Παραδοσιακές Συνταγές
Λούντζα στην κατσαρόλα
Η πολυήμερη διαδικασία για την παρασκευή της λούντζας γίνεται εδώ πιο σύντομη. Το χοιρινό τηγανίζεται, και στη συνέχεια ψήνεται σε κρασί και κόλιανδρο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Παΐδια του χοίρου
"Βάζουμε σε κατσαρόλα και τηγανίζουμε τα παΐδια μέχρι να κοκκινίσουν. Ρίχνουμε σε μια άλλη κατσαρόλα το ντοματοχυμό, το πιπέρι, το αλάτι, το κρέας και τις πατάτες και τα αφήνουμε να καταστηθούν καλά…
Παραδοσιακές Συνταγές
Παντζάρια (γιαχνί) με χοιρινό
Το πιάτο έχει το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα του παντζαριού, με το οποίο βάφονται και όλα τα υπόλοιπα υλικά. Συνήθιζαν να το μαγειρεύουν με κρεμμύδι και σέλινο στους γάμους στην περιοχή της…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πατάτες αντιναχτές
Οι αντιναχτές πατάτες σερβίρονται κυρίως ως συνοδευτικό για κρέας. Πολύ συχνός είναι ο συνδυασμός τους με τα αφέλια, κρασάτα κομματάκια χοιρινού. Δείτε εδώ την εκτέλεση της συνταγής για τις πατάτες…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πατάτες αντιναχτές με τη λούντζα
Φαγητό βασισμένο στο διαδεδομένο γευστικό και αρωματικό συνδυασμό κρασιού και κόλιανδρου. Η συνταγή διασκευάζει τις κλασικές συνταγές για πατάτες αντιναχτές, με βασική διαφοροποίηση την προσθήκη της…
Παραδοσιακές Συνταγές
Πίττα αγγλικού στιλ με αφέλια και πουρέ
Η αγγλική κουζίνα συναντά την παραδοσιακή κυπριακή σε μια σύγχρονη, διεθνή συνταγή προσαρμοσμένη στις γνωστές ντόπιες γεύσεις. Τα αφέλια μετατρέπονται σε γέμιση για την πίτα, και το πιάτο συνοδεύει…
Παραδοσιακές Συνταγές
Ποσυρτή
Για την παρασκευή της κυπριακής εκδοχής του μπέικον, το χοιρινό κρέας τοποθετείται στο κρασί για 8-10 μέρες και στη συνέχεια καπνίζεται καθημερινά για 20 μέρες.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σιοιρισιές
Είδος αλλαντικού. Το ψαχνό χοιρινό κρέας τοποθετείται για μέρες σε μείγμα από ξίδι, κρασί και κόλιαντρο.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σούβλα κρασάτη
Συνταγή από το χωριό Λύση. Πριν ψηθεί στα κάρβουνα, το κρέας μαρινάρεται σε κρασί και μπαχαρικά.
Παραδοσιακές Συνταγές
Σούβλα χοιρινή με διάφορα λαχανικά
Καθώς ψήνεται μαζί με τα λαχανικά, το κρέας απορροφά τα αρώματά τους.
Τρόφιμα
Σφαγή χοίρου & Παρασκευή παραδοσιακών αλλαντικών
Τα κυριότερα είδη κυπριακών παραδοσιακών αλλαντικών είναι τα λουκάνικα, η λούντζα, το χοιρομέρι, η ζαλατίνα, η ποσυρτή (μπέικον), η τσαμαρέλα και το απόχτι. Η τσαμαρέλλα και το απόχτι παρασκευάζονται…
Τεχνικές Παραγωγής
Σφαή του σιοίρου
Η σφαή του σσίοιρου γινόταν περί τα μέσα του Οκτώβρη και εν πάση περιπτώσει μετά τα πρωτοβρόχια. Ήταν δε μια τελετουργική διαδικασία, ένα γιορτινό γεγονός στο οποίο έπαιρναν μέρος αρκετά άτομα.…
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινά φιλετάκια γεμιστά
Σύγχρονη συνταγή που παραπέμπει στη διεθνή κουζίνα ως προς τη σύλληψη και την παρουσίαση, ωστόσο διατηρεί το τοπικό άρωμα μέσα από την ποικιλία υλικών της παραδοσιακής κυπριακής κουζίνας.
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινό καππαμάς με κολοκάσι και κουνουπίδι
Η συνταγή προέρχεται από το Λευκόνοικο της επαρχίας Αμμοχώστου. Ο καππαμάς ήταν φαγητό, το οποίο παρασκεύαζαν στην περιοχή Αμμοχώστου κυρίως τα σαββατοκύριακα ή τις αργίες, καθώς ήταν έδεσμα που…
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινό φιλέτο γεμιστό
Υλικά της κυπριακής κουζίνας, όπως η λούντζα, το χαλλούμι, τα παστά σύκα και το λουκάνικο, συνοδεύουν το χοιρινό φιλέτο σε ένα σύγχρονο πιάτο, με μοντέρνο στήσιμο αλλά και παραδοσιακές βάσεις.…
Παραδοσιακές Συνταγές
Χοιρινό φλαμαντζέρι με θυμαρίσιο μέλι
Κυρίως πιάτο μοντέρνας υφής, φτιαγμένο με υλικά της παραδοσιακής κυπριακής κουζίνας.
Τρόφιμα
Χοιρομέρι Πιτσιλιάς (γαστρονομικός χάρτης)
Καπνιστό αλλαντικό από ολόκληρο χοιρινό μπούτι. Παρασκευάζεται κυρίως στην Πιτσιλιά από χοιρινό κρέας το οποίο “ψήνεται” (ωριμάζει) σε κόκκινο ξηρό κρασί της περιοχής .
Παραδοσιακές Συνταγές
Ψαρονέφρι ρολό γεμιστό, με σάλτσα κουμανταρίας
Σύγχρονη συνταγή που, αν και παραπέμπει σε ανάλογα της ελληνικής και διεθνούς κουζίνας, διατηρεί επίσης στοιχεία της κυπριακής μαγειρικής. Βασίζεται στο χοιρινό, ένα είδος κρέατος το οποίο προτιμάται…